Synopsis: Not much has changed over the past 128 years. The political choice then was between annexation and being a protectorate. Many still think our only viable political options must involve American control. What about independence?

Aloha ‘äina käkou. I këia wä a käkou e paio nei no ka manaæo æoiaæiæo o kahi mämala æölelo, æo ia hoæi æo “aloha æäina”, ka mea e laha aku nei ma nä wahi like æole o ko käkou æäina nei, ke æike nei hoæi i ka paipai æia o ka noho æana o æAmelika Hui Pü æIa i luna no käkou, no ka poæe aloha æäina æoiaæiæo. No ka poæe paæa heluhelu nüpepa kahiko, kahi e æimi ai i ka æike no ka moæolelo æoiaæiæo o ka hoæohui æäina æana o æAmelika me Hawaiæi, möakäka ka manaæo o nä Hawaiæi o ia wä. He küæëæë aku no i ia mea he hoæohui æäina. E küpaæa naæe läkou ma hope o ke küæokoæa o ka æäina. Eia naæe, aia nö kauwahi moæolelo i käkau æia e ka poæe käkoæo i ia mea he hoæohui æäina.

Iaæu e heluhelu ana ma loko o Ka Nupepa Kuokoa i kekahi helu i puka mai i ka pule mua o Nowemapa, MH 1893, loaæa maila kahi moæolelo pökole nona ke poæo manaæo Hoohui a i ole Aupuni Hoomalu. A e like me ka mea maæa mau i ia wä, æaæole i höæike æia mai ka inoa o ka mea käkau. æOiai au e heluhelu ana, ua æike au, e käkoæo ana ua mea käkau nei i ka hoæohui æäina. Püæiwa ihola au, no ka mea, e käkau ana këia mea käkoæo hoæohui æäina ma loko o ka æölelo kanaka! Ua möakäka kona kükulu manaæo æana a me kona kaupaona æana i nä koho æelua. æAæole naæe i häpai æia ka noho küæokoæa i koho.

Ma kona hoæohälikelike æana i käna mau koho æelua, ua hoæokae æia ka noho hoæomalu æia ma lalo o æAmelika. Wahi äna, “Ua like no ka hoomalu ia me ke kulana o ke kauwa lopa e noho haahaa ana mawaho o ka hale o kona haku me ke kaohi wale ia a me ka hooluhi ia.” Ma ka æaoæao hoæohui æäina naæe, e hoæopunahele æia æo Hawaiæi e like me ke keiki e noho ana ma loko o ka hale o ka makua. Ua æano like këia me nä kauä päæele o æAmelika. Ua æoi aku ka æoluæolu o ka nohona ke häpai æia ka laho o ka haku. Wahi a ka lohe, æo ia ka hana a ke kauä noho hale. A æo ka mea noho i waho, he noho æïnea paha ia. æAæole naæe he wahi pä iki i ka laho o ka haku.

Ua hoihoi ka hua æölelo haole, æo “annexation”. æAæole nö i like a like me ka huaæölelo Hawaiæi, “hoæohui æäina”. Ma ka æölelo haole, ua æokoæa ke külana o ka mea näna ka “annex” æana a æokoæa hoæi ke külana o ka mea i “annex” æia. Ma ka æölelo Hawaiæi, æo hoæohui æäina ka hua. æOi aku paha ka æoluæolu o ka hui æana. æAæole e käæili æia a æapakau æia paha e ka loko æino. Me he mea lä, ua hapa mai ka æino o ia hana. Maliæa ua lilo këia huaæölelo Hawaiæi i mea e æoluæolu ai ka naæau o këlä mea käkau a huli ai kona kua i kona kuleana æo ke aloha æäina.

I heluhelu hou aku naæe ka hana, ua noæonoæo au i ke æano o ka æölelo a ka mea käkau. æAæole nö æo ia i kapa iä ia iho i ka Hawaiæi. æAæohe äna æölelo no ka lähui. æAæohe wahi aloha i ka æäina. Ua poina ke kolu o ke koho, he küæokoæa. E häæawi pio wale aku æo ia i kekahi aupuni. Kupu maila kuæu manaæo hoæohuoi no ia mea käkau. æAæole paha æo ia he Hawaiæi, a æo ke æano o kona aloha æäina, he aloha hoæohui æäina.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.