Synopsis: People are now allowed to provide testimony in Hawaiian during court proceedings. The catch is that an English translation must be provided. This is a vacuous concession.
Aloha e nä hoa heluhelu. E huikala mai i ke æano kaki o këia æölelo aæu e paneæe aku nei i mua o æoukou. Ke æimi nei au i ka waiwai e loaæa mai ana iä käkou ma o ka æae æana mai o ke aupuni mokuæäina i ia “pono” æo ka höæike æana i ko käkou manaæo ma loko o ka hale hoæokolokolo, a ma loko o ka æölelo Hawaiæi. Eia kä, i höæike nö ia e höæike wale ai nö. æAæole lawa ka lohe pepeiao wale æia nö o ka æölelo. Aia ka pono æo ka hoæomaopopo æana i ka manaæo, a æaæole nö paha e loaæa mai ana ka manaæo æoiaæiæo ke unuhi æia mai ma o ka æölelo haole.
Aia ma ka hihia o ko käkou hoa, æo Kaleikoa Kaeo, ua koikoi æia æo ia e küpale i kona pono ma o ka æölelo haole. A no kona höæole æana, ua kauoha mai nö ka luna känäwai Kobayashi e hopu iä ia a lawe aku i ka hale paæahao. Kähähä, ua æike koke æia ke æano pupuähulu o kä ia ala kauoha, a ua käpae koke æia e kahi luna känäwai nui o ka æAha Känäwai Kiæekiæe o Hawaiæi nei. I këia manawa, ke æae æia nei kä Kaleikoa höæike æana ma ka æölelo Hawaiæi, a ke æimi æia nei kekahi poæe i mäkaukau i ia æoihana he mähele æölelo näna e unuhi mai ko Kaleikoa mau manaæo ma ka æölelo haole.
I loko nö o ka hauæoli o kauwahi poæe e paio nei no ka pono o kä käkou æölelo Hawaiæi, he hauæoli käpekepeke wale nö ia. Alia hoæi käkou e hoæolauleæa. He hana æäpiki nö paha këia na ke aupuni, a he hana naæaupö paha. I ka æaoæao o ka naæaupö, he puni wale ia i ka waiwai o ka unuhi. He manaæo hühewa ia. æAæole hiki ke unuhi æia nä manaæo o kekahi æölelo mai loko mai o kekahi. Ua æokoæa ka pua a æokoæa ka flower. Inä e unuhi æia ka manaæo o ka æölelo Hawaiæi ma o ka æölelo haole, æo ka manaæo haole wale nö ka loaæa. E nalo nö ka manaæo Hawaiæi. æO ka hoæokano naæe o ka poæe e koikoi nei i ka unuhi æia o kä Kaleikoa höæike ma ka namu haole, æaæohe wahi æike i ka æölelo Hawaiæi, eia naæe läkou ke hoæohälike nei i nä manaæo o nä æölelo æelua, me he mea lä, æaæohe wehena i laila. Pehea lä läkou e æike ai? He kupanaha æiæo nö!
Ma ka æaoæao o ka æäpiki, ke æike nei paha läkou ë i ka hopena o ka æäpono æana i ka æölelo Hawaiæi he æölelo küpono no ka hale hoæokolokolo, e hapa mai ana ko läkou mana. E pohö ana hoæi nä makahiki löæihi o ka paæu æana ma nä hana e kulia ai i ke külana hanohano. Ua makaæu läkou o lilo auaneæi ka poeko æana ma ka æölelo Hawaiæi he mea e loaæa ai këlä külana like, a e hapa mai ana ko läkou hanohano. No laila, æo ke käohi æana i ka æölelo Hawaiæi a noho mai i kona öpü weuweu, æo ia nö ka mea e mau ai ko läkou lä külana kiæekiæe. Aia nö ko läkou pono i ka unuhi. Pëlä nö e nä ai ka æiæini o ka poæe käkoæo æölelo Hawaiæi a mau ai hoæi ke külana kiæekiæe o ka poæe æölelo haole. æO ia noho luna æana nö o ka æölelo haole!
æO ka æoiaæiæo, aia ka pono o ka poæe Hawaiæi a höæea mai ka wä e hoæokolokolo piha æia ai kahi hihia ma o ka æölelo Hawaiæi. Aia wale nö a paæa pono ka æölelo Hawaiæi i ka luna känäwai, a me nä loio, a pau pü me ka poæe o ke kiule, a kaæa ka mana ma lalo aku o ke ea o kekahi aupuni Hawaiæi maoli, a laila ua pono.
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
