Synopsis: It has been suggested that the management of Mauna Kea would be better executed under state control. The current manager, the University of Hawaii, disagrees. Lost in this dispute is the fact that Hawaiians should make the decision.

Aloha mai nö käkou. Eia aæe nö kahi hihia ke kupu hou mai nei no ka mea iä ia ke kuleana e “mälama” ai iä Mauna-a-Wäkea. I këlä makahiki aku nei a i ia makahiki aku, huliämahi akula ka lähui Hawaiæi ma luna o ko käkou Mauna me ke kaupale æana aku i nä æäkena o ka Mokuæäina e manaæo ana e kükulu i æohe nänä nunui ma luna ona. I këia manawa naæe, ke paio nei ke aupuni mokuæäina me ke Kulanui, he æäkena no ua aupuni nei. Aia naæe i hea nä kiaæi a me ka leo o nä Hawaiæa? Ua haupa æia ihola e ka waha nui o ia aupuni a lohe köliæuliæu wale æia nö mai loko lilo mai o kona æöpü halehale.

Ua hoæolaha æia maila ma loko o Civil Beat (ma kahi æatikala a Blaze Lovell), ka manaæo o ka Lunamakaæäinana Scott Saiki, e käæili mai i ke kuleana no ka mälama æana iä Mauna-a-Wäkea mai ka lima aku o ke Kulanui a waiho aku i loko o kekahi keæena o ke aupuni mokuæäina. I ka P2 nei, iä Saiki e haæiæölelo ana i mua o ka æaha æölelo, æo kona kaniæuhü akula nö ia no ka hemahema o ko ke Kulanui mälama æana i ka Mauna. Ua kuhi æo ia i ka hihia i kupu mai ma waena o ke Kulanui a me nä kiaæi e küæëæë ana i ke kükulu æana i ua æohe nänä nunui lä, he mea hoæohaumia wale nö ia i kahi laæa.

I ko Saiki manaæo, aia ka pono æo ka hoæololi æana i ke æano o ka mälama æana i ka Mauna a me kona mau kumuwaiwai. A i mea e kö ai ia manaæo, e hoæoneæe æia aku kona mälama æia æana a waiho aku i loko o kekahi keæena mokuæäina. æEä, he aha lä këlä æano? A ma hea lä hoæi ka leo o nä Hawaiæi? Kainö a he manaæo pono ka mälama æana i ka æäina. I mea aha naæe ia mälama æana? I hana nö paha ia e käæili ai i nä kumuwaiwai o ka Mauna mai ka lima aku o kekahi keæena aupuni a waiho aku i loko o kekahi. He hana kälai æäina æiæo nö ia na ka poæe käkoæo i ia mea he aupuni mokuæäina. I hea lä naæe ke kuleana o käkou, o ka poæe æöiwi hoæi?

Eia mai ka nïnau nui. I mea aha ka mälama æia o ka Mauna o ka poæe Hawaiæi i loko o kekahi keæena o ke aupuni æAmelika? Eia nö ke paio nei nä æAmelika, kekahi i kekahi, no ke kuleana e mälama ai i ke kuleana o käkou Hawaiæi. Kohu mea lä, æo ko läkou kuleana ponoæï nö ia. He keu hoæi a ka mahaæoi! Eia paha läkou ke manaæo nei, inä e noho mai kekahi Hawaiæi i loko o ka æaha kükä, ua lawa ia e æike æia ai ka pono o ia æaha. He halahü naæe ia manaæo. Aia nö ka pono a æo käkou Hawaiæi ke hoæoholo, æoiai, na käkou ia hana!

Eia nö läkou lä ke kuhi hewa nei he nïnau këia no ka pono a me ka æole o kä läkou hana ma luna o ka Mauna. æAæole kä pëlä. He nïnau këia no ke kuleana o käkou Hawaiæi e mälama ai i ko käkou æäina ponoæï. æO “ko” käkou æäina ia, æaæole ia æo “kä” käkou æäina. He aliæi ka æäina no käkou a æo käkou nö hoæi käna kauä.

Pehea lä ka manaæo o Saiki? Ke manaæo nei no ko käkou pono, a ke manaæo nei naæe no ka pono o ke aupuni hoæopunipuni? æO ka mea æikea, na käkou nö käkou e koho aæe! æAæole ia he mea na haæi e kuhikuhi mai ai. æO käkou ana ke kü mai i luna no ka Mauna!

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.