Synopsis: There is a new toilet in town! It operates on very little energy as it incinerates both solid and liquid waste. It is being piloted on Moku o Loæe by the Hawaiæi Institute of Marine Biology. The ashes can be recycled and used as fertilizer.
Aloha mai nö käkou e nä hoa heluhelu o ka nüpepa. Eia nö käkou ke häläwai nei i ka heluhelu like æana i këia wahi moæolelo. Aia nö paha ke noho nei ma luna o ka ipu lua, æaæole paha, æo ia hoihoi nö naæe i nëia kumuhana æo ka hopena o ka moka. Ua æikea paha ke æano puni o kä æoukou mea käkau nei i ia kumuhana. I loko o këlä mau makahiki æekolu a æeha paha i hala aku nei, puka maila he æelima moæolelo e pili ana i këia kumuhana hoæokahi. Malia o manaæo æia mai au he kanaka puni i nä kumuhana pili kükae. Pëia nö kä paha! E æoluæolu naæe, e hoæomanawanui æia mai këia wahi moæolelo.
æO ka mea i ulu mai ai ka hoi, æo ia ka puka æana mai o kahi nühou, he mau pule aku nei, no ke kükulu æia o kekahi æano ipu lua hou näna e puhi i ka moka i ke ahi a puhi pü nö me ka wai e kahe ana mai loko mai o ka huewai nuku loloa. I wahi hoæi ia e mälama ai i ka wai inu o ko käkou æäina nei i æole e hoæomäunauna wale æia aku i këlä me këia lä a käkou e hoæoholo nei i ka wai o ka lua. Aia nö këia ipu lua ke hoæäæo æia maila ma luna o Moku o Loæe, ka æailana liæiliæi e æau ana ma ke kai küæono æo Käneæohe. æO ia nö kahi e kü nei æo ka HIMB (Hawaiæi Institute of Marine Biology).
Ua maopopo iä käkou, ma muli o ko käkou noho æana ma luna o ia mea he mokupuni, æaæole maikaæi ka æuhaæuha æana i ka wai, no ka mea, he mea waiwai ia i kaupalena æia kona nui. I pau mai auaneæi ka wai, e pau pü nö me nä mea ola o ka æäina. A æo käkou känaka pü, æaæole wahi ala e pakele ai i ia hopena. No laila, he nühou maikaæi ia e manaæo ai käkou i ke ola.
He hopena këia i æike æia e nä luna aupuni, a ua kau mai ke känäwai e koikoi ana i nä mea hale e pani æia ko läkou mau luawai pelapela, he 88,000 ka nui, a i æole ia, e kanu mai i kekahi pahu hoæomaæemaæe wai æino ma mua o ka MH 2050. Auë nö hoæi ë! He 30 makahiki ka mamao aku o ia palena! æEhia lä hoæi mea aloha æo käkou, nä keiki o ka æäina! E mau ana ka nö æana o ia wai æino i loko o ka æäina a, æaæole nö a he wä, e komo ana i loko o kä käkou wai inu, kä käkou mea kanu, a me ko käkou mau kino ponoæï kekahi! He æinoæino nö a lohe mai i ke aæo! E aho e hana i këia wä æoi wela ka hao. E puhia ka moka i këia manawa. Na këia ipu lua hou ka hana.
Eia naæe ka mea æäpiki. He mea e pühili ai ka noæonoæo ia hana æo ka puhi æana i ka mimi i ke ahi. æAæole paha e pilikia ka puhi æana i ka moka. He kino paæa kona. Eia naæe, he kino wai ko ka mimi, he mea hoæi näna e hoæopio i ke ahi. Pehea lä e pau ai ka mimi i ke ahi? Eia nö ka mea i höæike æia maila. He 540 kekelë Kelekia ka wela o ke ahi o ua lua hou nei. Ua lawa ia e pau ai ke kino paæa a pau pü me ke kino wai i ka puhia. A eia kahi mea maikaæi, he liæiliæi wale nö ka ikehu e hoæohana æia ma ka lawelawe æana i këia hana. A pau ka moka a me ka mimi i ke ahi, æaæohe wahi pilopilo a paæë mai i ka ihu, æaæohe hoæi mühune æino. He lehu wale nö koe e hoæöæä ai me ka lepo o ka mäla i mea e momona ai a lupalupa ai hoæi nä mea ulu. æEä, hoæohana æia ke kükae moa i mea hoæomomona lepo. He aha lä ka hewa o ke kükae kanaka?
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
