Synopsis: The story of what happened at the Alamo glorifies land-grabbing slave owners while treating native peoples as if they were nonexistent.

æAuhea æoukou e Puni Moæolelo mä. I ola nö kahi pana æäina i kona mau moæolelo. Aia naæe ka mana haæi i ka poæe e ö nei. æO ka poæe i hele i ke ala hoæi æole mai, æaæole e æole ko läkou æike æana i kekahi mana æokoæa. A æo ka moæolelo o kekahi poæe, ua nalo.

I San Antonio aku nei au me oæu poæe hoa hele, a he æaha kükä nunui ko mäkou kumu o ka hele æana. He waiwai æiæo nö ka hoæolohe æana i nä haæiæölelo. æAæole naæe e pau ka æïke i ka hoæolohe wale nö. I kekahi manawa, aia ka pono æo ka hele holoholo a mäkaæikaæi hoæi i æike maka æia nä pana æäina. (æEä, e ka makamaka heluhelu, æo æoe a æo au nalo ia mea.) æO ka mea e kaulana loa ai æo San Antonio, æo ia nö kahi hale pule kahiko nona ka inoa æo Alamo. A no laila, ma laila aku nö ka ihu o ka waæa.

æO ka æoiaæiæo, ua kapa mua æia ua Alamo nei æo ka Misiona Sana Anatonio de Valero, a ua kükulu æia hoæi e kekahi poæe mikionele Kakolika i wahi e hoæohuli ai (a hoæokahuli ai paha) i ke æano o ka hoæomana a ka poæe æöiwi a lilo mai ai i poæe hoæomana Kalikiano. Ma kahi o ka MH 1800, ua pau æë kona hoæohana æia ma ke æano he misiona a hoæouna æia maila kekahi mau püæali koa Sepania i Kekeka Hikina no ka pale æana i ka poæe Palani e mïæoi mai ana mai Luisiana mai. E noho mai ana he poæe püæali Sepania ma ua misiona nei i ka wä o ke kaua æana ma waena o Mekiko a me Sepania no ke æokoæa o Mekiko. A lilo ke eo iä Mekiko, ua lilo pü mai me ka misiona, a ua hoæohana æia ma ke æano he päpü. æO ia ka makahiki 1822, a ma kahi o ka makahiki 1833 i hoæomaka ai ka hea æia æana o ia päpü æo ia ke Alamo. He huaæölelo Sepania ia no kekahi kumu läæau, æo ke cottonwood.

I ia wä e kü ana æo Mekiko i ka moku, hoæowalewale æia kekahi poæe æAmelika a me nä komoneæe æë aæe hoæi e noho mai ma Kekeka, ma o ka häæawi i æäpana æäina e mahi ai. æAæole nö a he wä, hele nö a æoi aku ka nui o ka poæe haole a me ka poæe Mekiko e noho ana ma Kekeka ma mua o ka poæe o ke aupuni æo Mekiko, a ua hoæokumu läkou i ka Lepupalika o Kekeka. æO ia nö ka wä i hoæouka æia ai ke kaua i kaulana loa ai ke Alamo.

I ka hahaæi mau æia o ia moæolelo, i loko o nä makahiki he nui, no ka luku æia o ka poæe Texian ma ke Alamo, aia ma ia hope mai, ua hele a kaulana loa nä inoa o Jim Bowie a me Davy Crockett ma ke ‘ano he mau meæe e paio ana no ka pono. Ua kaulana æino naæe ke Kenelala Santa Anna no kona luku æana iä Davy mä. A i këia manawa, he hale höæikeæike ke æano o ke Alamo, kahi e æike ai i ka pü a Davy Crockett a me ka pahi a Jim Bowie. Ua höæike æia nö ma ke æano he poæe meæe e paio ana no ia mea he “freedom”. Akä, æo ka nui o ia poæe Texian, he poæe mälama kauä i loko nö o ke küæë æana a Mekiko i ia hana kohu æole.

Eia nö ka mea e hoæomanaæo ai. Ua nalo ka poæe æöiwi o këia moæolelo, koe wale nö ka hoæokahuli pau æia o läkou a puni mai i ka hoæomana Kalikiano. A æoki loa ko läkou lilo æana i mea æole ma ko läkou æäina hänau, me ka lilo wale aku o ia æäina iä haæi. æO ia nö ka mea e hoæomanaæo ai.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.