Synopsis: How can people continue to reject the concept of global warming? The evidence is all around us. Now we are witnessing the accelerated bleaching of the world’s coral reefs. We should know by now that everything is connected. We can’t afford to put our heads in the sand.
Aloha mai nö käkou e oæu poæe hoa mälama æäina a mälama pü nö hoæi me nä mea ola o ke kai. I këia mau lä a käkou e æike nei, ua kupu mai kekahi pilikia ma nä kai o ka honua nei, æo ia nö ka loloæa æana mai o ia mea he puna ma nä häpapa. Ua hele nö a puna kea ke æano. A he aha lä hoæi ke kumu o ia “loloæa” æana mai? Wahi a ka poæe kälai meaola o ka moana, ke piæi mai ka wela o ke kai, a he mau kekelë helu wale nö, æo ka pau nö kä auaneæi ia o ka pilina maikaæi o ka puna me kona hoapili æo ka zooxanthellae, he æano limu æuæuku hoæi näna e noho ma luna o ka puna.
æO ke æano o këia pilina, he kökua aku nö a kökua mai. æO ia hoæi, he noho nö këia mau limu æuæuku, nä zooxanthellae, i loko o nä poæopoæo æuæuku o ka puna.æOiai he mea ola ka puna, he æai mai nö æo ia i ka loaæa o ua limu nei. æO ia hoæi, e hana nö ka limu i ia mea he köpia ma o ke käæamaæai æana a æo ua köpia nei ka meaæai a ka puna. Pëlä e paæa ai ka pilina o ia mau hoa lä a æelua. He ö no läua kekahi ma muli o kekahi. Inä nö e pilikia kekahi o ia mau hoa, e ili mai nö ia pilikia ma luna o kekahi.
æAæole hiki i nä puna ke hoæomanawanui i ka wela, a e lilo nö ia i kumu nona e uluhua ai. A ma muli o ia uluhua, e haæalele ka limu. Penei hoæi, inä nö e piæi ka wela o ke kai, uluhua maila ka pilina o ka limu me ka puna. Hele a wikiwiki loa ka hana käæamaæai a ka limu a æaæole hiki ke hoæoponopono æia nona iho. No laila, æo kona hoæokuæu aku nö ia i kahi mea æawahia ma luna o ka puna. E kïpaku nö ka puna i ka limu i mea e pale ai i ka æawahia. æO ka hopena, pau kona kohu maikaæi. Nele ka puna i ka loaæa æole o ka æai, no ka mea, ua pau ka hana æia o ke köpia e ka limu. He hoæomaka nö hoæi ka make pöloli o ua puna nei a æo kona loloæa ihola nö ia. Eia hou, inä e mau ana ka wä wela a hala kekahi mau mahina, he make loa nö ka hopena, æaæole e ola hou mai. Ua hele a nui ka æakika o ke kai a ua hapa mai hoæi ke kalipuna. æOiai æo ia nö ka mea e kükulu ai ka puna i kona kino iwi, emi mai ka puna a mälie wale nö kona ulu æana.
He aha ke kumu e piæi ai ka wela o ke kai? æO ke anilä El Nino kekahi kumu. Eia hou hoæi, æo ko käkou noke æana i ka puhi kakalina kekahi kumu. Eia mai naæe ka mea æäpiki, i loko nö o nä höæike he nui e höæoia ana i ia mea æo ka wela æana mai o ka honua, aia nö naæe kekahi poæe ke hoæomaloka nei a e höæole nei hoæi i ka æoiaæiæo o ia manaæo. æO au naæe, i koæu wä i hele ai i æÄlaka, ua æike maka au i ka heheæe æana mai o nä hauneneæe nunui. Ua paæi kiæi nö hoæi au i ka hemo æana mai o nä æäpana hau nunui me ka häæule æana mai i loko o ke kai küæono. Pehea lä e paæa ai ka manaæo o këia poæe he hoæopunipuni wale nö ia mea ‘o ka wela æana mai o ko käkou honua?
———
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
