Synopsis: With the impending Merrie Monarch hula competition, concern for the protection of æöhiæa lehua trees on Hawaiæi Island has taken center stage. Hälau depend on the blossoms to adorn their costumes as they prepare to glorify their deity, Laka. But a new type of disease has been wiping out the forests and visiting the uplands to pick lehua will only exacerbate an already dire situation.
———
Hölina mai e nä hoa o ka hula! I këia wä a käkou e æike nei, ua æikea ke külana küpilikiæi o ka æöhiæa lehua e ola käpekepeke nei ma ka mokupuni nui æo Hawaiæi. Eia ke hoæokokoke maila ka wä e mälama kümakahiki æia ai æo ka hoæokükü hula e kaulana nei ma ka inoa æo Merrie Monarch, a ma ua mokupuni nei hoæi i kaulana i ka pua lehua. Aloha wale hoæi käkou!
Ua kau maila kahi kalina æino (Metrosideros polymorpha) ma luna o nä æöhiæa o ka moku o Keawe, a ua lilo ia i mea e make æemo æole ai. I këia manawa, ke kuhi æia nei e ka poæe mälama ululäæau, aia ma kahi o ke 34,000 æeka nona nä kumu æöhiæa i kau æia e ua kalina nei a ua loaæa maila i kahi maæi hou i kapa æia æo ka Rapid æÖhiæa Death (ROD). æO ka nui o nä æeka æöhiæa pau loa o ko käkou paemokupuni nei, ma kahi ia o ka hoæokahi miliona, eia naæe, ke kau mai ua kalina nei ma luna o ka æöhiæa, he make koke ka hopena. Ua æölelo æia, he æekolu wale nö pule mai ka wä mai e kau mai ai, æo ka make ihola nö ia o ke kumu.
Ua maopopo, he maæi luku wale këia a he ola nö hoæi ua kalina nei he hoæokahi makahiki a æoi, a inä e waiho wale æia me ia e laha nei, e pau ana nä lehua o Hawaiæi i loko o æelua a æekolu wale nö paha makahiki. Eia nö ka poæe æepekema o nä kulanui a me nä wahi mälama läæau e laæa me Lyon Arboretum ke æimi nei i mea e ola hou ai këia maæi a laha hou mai ai nä ulu æöhiæa. Ke mälama æia nei hoæi nä æanoæano e ulu hou ai nä æöhiæa i ka wä e hiki ai ke käohi æia ka ROD. He mea nui nä ulu æöhiæa no ka mälama æana i ka wai o ka honua. Aia hoæi i laila kahi e noho ai nä æano manu laha æole a me nä homeka a mau mea kolo æë aæe hoæi näna e kaukaæi i nä ulu æöhiæa i wahi e noho ai. æO ia hoæokahi ko läkou kaianoho. I pau ka lehua, pau pü nö hoæi me ia mau mea.
He mea nui nö hoæi ka æöhiæa lehua no ka poæe hula. He hoæokupu ia no ke akua o ka hula, æo Laka, a eia aæe nö ka mälama æia æana o ka hoæokükü hula nui æo Merrie Monarch i kekahi mau pule. He mea maæa mau i nä æölapa ka huliämahi æana i ka æako lehua. I mea hoæonaninani hoæi ia i ko läkou kino no ka hula æana, a i mea hoæohanohano nö hoæi iä Laka. Eia naæe, no ke külana küpilikiæi o ka æöhiæa i këia makahiki, eia kekahi poæe kumu hula ke kë nei i ka æako lehua. He mälama æäina ka hana e hoæohanohano ai iä Laka a æaæole paha æo ia e hauæoli i ka luku wale æia o käna lehua e kahi kalina. Pehea ana lä e waiho æia ai ka lehua ma luna o kahi kuahu no ka hoæomana aku iä ia? Aia ka mälama pono æia o Laka a palekana kona æöhiæa.
———
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
