Synopsis: Drastic tuition raises at the University of Hawai’i at Mānoa will not solve the problem.

Welina e nā makamaka heluhelu mai ka lā hiki a ka lā kau, e ‘alo like nei i nā ‘īnea o kēia mau lā e ne’e nei. A ‘o kekahi mea hou i kupu a’e nei, he mea ia e pilikia ai ka hapanui o nā pua a kākou. A ‘o ia ka mea e kau a’ela ia po’omana’o ma luna. Kama’āina paha ia iā ‘oukou? ‘O ka inoa ia o kekahi o nā puke kamali’i a Kauka No’eau Warner i hana ai. Ua ho’ololi iki ‘ia na’e i mea e kū loa ai i ka mana’o o kēia mo’olelo nei.

I kēlā pule aku nei, hau’oli ka na’au o ko ‘oukou mea kākau i ka ‘ike ‘ana i nā haumāna i ‘ākoakoa a’e ma ke Kulanui o Hawai’i o Mānoa no ke kū’ē ‘ana aku i ka pi’i uku kula. ‘O ka mea minamina, i kekahi lā mai, ua ‘āpono a’e nei ka Papa o nā Kahu Kula o ke Kulanui o Hawai’i i ka pi’i ‘ana a’e o ka uku kula. A he pi’i nō ia e pohā ai ka lae. E pi’i ana ka uku kula i kēlā makahiki kēia makahiki no nā makahiki ‘elima, a ke hiki aku i ka lima o ka makahiki, ‘o ka huina pau o ia pi’i ‘ana, he 36 pākeneka.

Ke kuhi a’ela ka Papa Kahu Kula, ‘o ia ka mea e pau ai ka pilikia kālā o ke kulanui. Akā, e launa pū auane’i lākou kahu kula me ke Ali’i nui o O’ahu nei, me Kākuhihewa.

I kēia pule nei, hō’ike a’ela ka hui ‘o Kaiser Permanente Hawai’i i kona mana’o e ho’opi’i i ka māhele uku a kona mau lālā, he 8.8 pākeneka me ka mana’o e māhuahua a’e ke kālā e pono ai ka lawelawe ‘ana i ka hana. A ‘o ka mea ‘āpiki, ‘o ke kolu kēia o ka makahiki, ma hope kekahi o kekahi, i ho’opi’i ‘ia ai ka māhele uku. ‘O kekahi mea paha i no’ono’o ‘ole ‘ia, ‘o ia ka ha’alele ‘ana iho o kekahi po’e lālā i ka hui ‘o Kaiser ma muli o ia pi’i ‘ana o ia kāki.

A ‘o ia nō ka mea i ‘ike ‘ia ma ke Kulanui o Hawai’i, ‘o ia ho’i, i ka manawa i pi’i ai ka uku kula, ‘o ke emi ihola nō ia o nā haumāna. A emi pū nō me nā haumāna i komo i ka papa ‘ōlelo Hawai’i.

A no laila, ke ‘ike nei kākou, ke pi’i a’e ka uku kula o ke kulanui, he hopena nō. A he hopena ho’i ia e kau ai ka weli, ‘o ia ho’i, e emi ana nā kānaka e hiki ke komo i loko o ke kulanui. A ‘o ia nō ka mea e kau a’ela ia po’omana’o ma luna. ‘O ka hopena o kēia pi’i ‘ana, ‘o ia ke kū’ono’ono ‘ana o nā kānaka o ka ‘āina ‘ē. A ‘o nā kānaka o Hawai’i nei, ‘o ia ke puhitole ana.

A e ‘oi loa aku ka ‘ino i kēia wā, ‘oiai, ua kūpihipihi loa kahi koena ‘ōpihi ma muli o ke kumukū’ai kakalina e ‘ike ‘ia nei ma Hawai’i nei a puni a me ka pipi’i pū o nā mea a pau.

A ‘o kekahi mea a kākou e no’ono’o ai, no ke aha i koho ‘ole ‘ia ai ke kupa o Hawai’i nei, a ‘o ka Hawai’i paha, ‘o ia ke lilo i pelekikena a i po’o nui paha no ke Kulanui o Hawai’i. ‘O ia paha kekahi mea e pono ai ke Kulanui, ‘a’ole ‘o ka mea no waho mai. E ‘ōlelo mai paha kekahi, “’A’ole i loa’a ka Hawai’i mākaukau.” A eia ko ‘oukou mea ke ha’i aku nei, ua loa’a nō.

Ke lana nei ka mana’o o ko ‘oukou mea kākau, e kū ana kekahi kanaka o Hawai’i i ho’opakele no ke Kulanui o Hawai’i i mea e mōhala ai nā pua o kēia au e ne’e nei a me kēia hope aku.

E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa.