Synopsis: ChatGPT could be a powerful tool that would support the spread of the Hawaiian language. I do not, however, see that happening anytime soon, particularly if it is used to translate Hawaiian to English.
Aloha mai nō kākou e nā makamaka o Kauakūkalahale. I kēia wā a kākou e lohe nei, nui ka hauwala‘au no ia polokalamu kamepiula e ho‘opuka ‘ia nei e OpenAI, ‘o ia ho‘i, ‘o ChatGPT. I loko nō o ko‘u ‘ano hāwāwā ma ia kumumana‘o, ‘a‘ole i hiki ia‘u ke ‘alo i ke kākau ‘ana i kauwahi ‘atikala no ia mea ma mua. A no laila, eia hou mai au ke hō‘ike aku nei i kauwahi mana‘o o‘u no kona kōkua, a me ka ‘ole, i ka ho‘ōla ‘ana i ka ‘ōlelo Hawai‘i. He ‘enehana hou ka ChatGPT, a eia ke laha a‘e nei ma nā ‘āina a me nā papahana like ‘ole a puni ka honua. Eia na‘e, ‘a‘ole nō e nānā ‘ia ia mau ‘ano a pau ma loko o kēia ‘atikala. E nānā wale ‘ia nō kona waiwai no ka unuhi ‘ana. ‘O ia ho‘i, ka unuhi ‘ana i ka mana‘o haole ma loko mai o ka ‘ōlelo Hawai‘i, a me ka unuhi ‘ana i ka mana‘o Hawai‘i ma loko mai o ka ‘ōlelo haole. A e nānā ‘ia ana ho‘i kēlā nīnau e kau mai ana ma luna, no ke ola a me ka ‘ole o ka ‘ōlelo Hawai‘i.
‘O ka nui o ko‘u mau makahiki o ke ola ‘ana ma ka honua nei, ua ‘ike au i ka loli ‘ana o nā ‘ano ‘enehana like ‘ole. ‘O ke kelepona kekahi la‘ana. I ko‘u wā ‘ōpio, he wili ‘ia ka helu o ka hoa kama‘ilio, a inā ‘a‘ole ‘o ia ma kona hale, ‘a‘ole hiki iā ia ke pane, no ka mea, ua pa‘a ke kelepona i ka paia. Eia hou, ‘a‘ole hiki ke waiho ‘ia kahi ‘ōlelo, no ka mea, ‘a‘ohe mīkini ho‘opa‘a leo. Ma ia hope mai, ua loli ke ‘ano. I kēia manawa, he ‘ohe ho‘olohe kona, a he ipu ho‘opuka leo ho‘i. Ua pa‘a ia mau mea a pau ma loko o kahi pakete li‘ili‘i a waiho ‘ia i loko o kekahi pākeke o ka lole. ‘A‘ohe ona uea. ‘A‘ohe ona pa‘a i kahi ho‘okahi. Ua hiki ke halihali ‘ia ma ‘ō a ma ‘ane‘i. ‘O ka mea ‘āpiki na‘e, i kēia mau lā, ‘a‘ole paha e kāhea pololei aku kekahi i kekahi. He kelekiko wale aku ka hana. He au hou kā ho‘i kēia!
‘O kekahi mau mea ma luna o ia mau kelepona halihali o kēia wā, ‘o ia ke kamepiula, ka pūnaewele, ka uaki, ka mīkini helu, ka mīkini ho‘opa‘a leo, a ia mea aku ia mea aku. A ma laila kākou e ho‘i ai i ke kumuhana o kēia ‘atikala, ‘o ia ho‘i ka ChatGPT. E like me nā ‘enehana hou o ka wā i hala, e la‘a ke kelepona, ‘a‘ole nō a he wā, e ma‘a ana ka lehulehu i kona ho‘ohana ‘ia, a he kōkua nui ana nō ia no kauwahi makahiki a kupu mai kekahi mea hou. Ma ‘ane‘i na‘e kākou e nānā ai i kekahi o kona mau kālena, ‘o ia ka unuhi. Aia ma kēia hope koke aku, e hiki ana nō paha i ka ChatGPT ke unuhi i ka mana‘o haole ma loko mai o ka ‘ōlelo Hawai‘i. Eia na‘e au ke kuhi nei, e hemahema ana ia hana, no ka mea, ‘a‘ole lawa ka ‘ikepili e kūkulu ai i nā mana‘o like ‘ole e ho‘opuka ‘ia ana, a e kākau ‘ia ana paha.
I kēia manawa, nui nā hua ‘ōlelo Hawai‘i i pālua, pākolu, a pālehulehu paha ko lākou mana‘o ke unuhi ‘ia mai ka ‘ōlelo haole mai loko mai o lākou. Pehea ana lā e koho ai ka ChatGPT i ka mana‘o kiko‘ī i ho‘opuka ‘ia e ka mea ‘ōlelo a mea kākau paha? Eia hou, ‘o ke ‘ano o ka ‘ikepili e ‘ohi ‘ia ana i kēia manawa, ‘a‘ole ho‘okahi wale nō ‘ano o ka pela ‘ana. He nui nā palapala i kākau ‘ia ma mua o ka loa‘a mai o ia mea he kahakō a he ‘okina paha. E huikau ana paha ka hua kahiko a me ka hua hou. ‘O ia ho‘i, ‘a‘ole like ka mana‘o o “ai” me “‘ai,” a pēia ho‘i ‘o “mano” a me “manō.” Eia hou, mali‘a paha, ua makemake ka mea kākau e pā‘ani me nā hua, i mea e hau‘oli ai ka makamaka heluhelu. ‘A‘ole paha kūpono ka ho‘opa‘a ‘ana i ka mana‘o ho‘okahi. E akahele kākou o hapa mai ka waiwai o ka ‘ōlelo ma muli o kona ho‘omaopopo ‘ia ma o ka haole.
E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.