Synopsis: An outbreak of EEE (Eastern Equine Encephalitis) in America and a longer, wetter summer have made it comfortable for mosquitoes to breed and bite. More than 30% of those stricken have died. We in Hawaiæi do not need any more toxic visitors.

Aloha mai käkou. I loko o nä makahiki he nui i kaæahope aku nei, ua hele a kaulana kahi mea æuæuku loa, æo ka makika hoæi, i ka halihali maæi mai æö a æö o ka honua nei. He nui käna mau maæi o ka hoæolaha æana, e laæa ka piwa haæihaæi iwi, ka piwa lenalena, ke koæe puæuwai, ka Malaria, ka Zika, ka West Nile, a he aha lä hou aku. He mau maæi pälahalaha kekahi o läkou näna i hoæoneo i nä lähui känaka he nui o ke au i hala. A i këia mau lä a käkou e æike nei, eia nö kahi lähui makika ke æeu hou mai nei me ka halihali mai i kahi maæi hou, æo ka EEE (Eastern Equine Encephalitis), he maæi make nö i kekahi manawa. Ke hou mai kahi makika i kona ihu kohu kui i loko o ka æili o ke kanaka, he kikï mai nö æo ia ala i kahi wai make i loko. He käkaæikahi wale nö ka poæe e loaæa ana i ka EEE, eia naæe, no ke 30% o ia poæe, he make ka hopena. æAkahi hoæi a make kekahi kanaka ma New Hampshire i ka EEE. He kanahä kümäkahi wale nö ona makahiki a ua maikaæi ke olakino. He weliweli a lohe mai ke aæo! Ua lilo ia hopena æino i mea e makaæala ai ia mau mokuæäina ma ka hikina o æAmelika.

æO këia nö ka wä e huliämahi ai ka lähui makika me ka æimi i luapoæi e kiki aku ai a omo ai hoæi i kona koko. æOiai, æo ke kau wela këia, ua piæi ka wela o ke aniau a he mea ia e hauæoli ai kahi makika. Puni æo ia i nähi pünäwai lana mälie a he æeu mai nö æo ia i ke kakahiaka a me ke ahiahi. I këia au e piæi nei ka wela o ka honua, ke löæihi aæe nei ke kau makika. æAæole æo ia e puni i ke anilä wela loa. æO nä känaka e noho mälie ana ma waho o nä pähale i loko o ke kakahiaka a me ke ahiahi, æaæole e nele ke kiki æia mai. Wahi a kauwahi poæe kauka, æaæole maikaæi ka waæuwaæu æana i kahi maneæo i ke kiki æia mai e ka makika, no ka mea, pëlä e hoæolawehala ai ka maneæo. Eia hou, inä he mea inu pia æoe, a i æole ua momona, a inä paha he wahine häpai, æo ia nö kekahi mau mea punahele a ka makika. E aho paha ka noho æana ma loko o ka hale i ke kakahiaka a me ke ahiahi a puka aku nö i ke awakea, a i æole ia, ua hiki ke puka aku i waho i nä lä makani, no ka mea, æaæole hiki i ka makika ke lele.

I loko o kekahi puke wehewehe æölelo Hawaiæi a Andrews, a me ka puke hoæi a Parker, ua höæike æia ka mole kumu o ka hua æölelo makika, ua hoæoHawaiæi æia ka puana æana æo “mosquito”. Wahi a läua, ua lawe æia mai i ka MH 1823 ma luna o kekahi moku i kü mai i Lahaina. I ka hoæouahi æana i ka moku i mea e pepehi ai i nä holoholona liæiliæi näna e halihali mai i nä maæi, na ke aheahe makani i halihali mai i nähi makika a pae i uka. Ma ia hope mai, ua wikiwiki ka laupaæi æana a mähuahua aæela. Eia naæe ka mea hilu loa, wahi a läua ala, ua hele a nui lehulehu ka makika ma nä æaoæao Kona o nä mokupuni.

æEä, e ka makamaka, noho au ma ka æaoæao Koæolau o Oæahu nei, a nui ka wai o æoneæi nei, a nui pü hoæi me ka wela. Hauæoli nö paha nä makika o Hawaiæi nei a puni. æAæole nö au e puka nui aku i waho i ke ahiahi, eia aku naæe a eia mai, he kiki æia mai nö! æO au hoæi ma ka waæuwaæu pinepine nö me ka noæonoæo æole i ka hopena! I ke aæo æana no ia maæi æo ka EEE, eia nö ke lana nei koæu manaæo e noho paæa këlä poæe makika ma æAmelika, a æaæole läkou e kipa mai iä käkou nei o kohu kïkä ke kino i ka waæuwaæu nui æia iho.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.