Synopsis: Our language will survive if it is heard. It is not enough for it merely to be seen. We look forward to putting an audio file of each column on social media so that it can be heard as well as read.

Aloha mai nö käkou e nä hoa walaæau kanaka. Eia aæe i ka hopena o æOkakopa e hiki mai ana, e piha ana he 20 MH o ka heleleæi mai o ka ua kaulana o Honolulu, æo ka ua Kükalahale, me kona halihali mai i nä paka ua liæiliæi i piha hoæi i nä manaæo like æole o ka höæike æia æana aku ma o ka ‘ölelo Hawaiæi. Mai ka pukana mua mai o ke kolamu nona ia inoa, na ke au o ka manawa i höæike akäka mai i ke kaupalena æia o ka waiwai o ia æano nühou, kahi e komo mai ai nä æanoæai o ka manawa ma o ka maka. Ua æike æia ka pono o kona komo æana ma o ka pepeiao kekahi, e like hoæi me ka wä kahiko, ma mua loa hoæi o ka paæi æia o nä æölelo hühä o känaka ma luna o ia mea he pepa.

æAæole i poina ke æano o ke kuæi æana o ka lono ma o ka waha a paæë mai nö hoæi i ka pepeiao. Pëlä ke æano o ko käkou mau küpuna, a ua mau nö i këia au e neæe nei, a ua æike wale æia i loko o ka inoa o nëia kolamu. æO ke kükala æana mai o ka ua, ua lohe maoli æia nö ma këlä me këia (kala) hale. æO ke kala æana, he hana ia na ka waha, a ma muli naæe o ka höæea æana mai o ia mea he käkau æana, ua æapakau æia mai kona manaæo a käpili æia aku i ia mea hou he palapala. æAæole nö he pilikia ka loli æana o ka nohona kanaka e like me ke au o ka manawa, a he loli pü nö ia me kauwahi hua æölelo, eia naæe, he minamina ka poina æana o nä mea kahiko. Ua mau nö ka lohe æia o ka leo ma o nä æano päpaho like æole, a nahenahe nö ke pä mai i ka pepeiao. E käkaæikahi wale naæe ka lohe æia o nä leo Hawaiæi. A no laila, i wä küpono nö paha këia no Kauakükalahale e kükala aku ai i kona mau moæolelo a paæë mai i nä kumu pepeiao o ka lehulehu mai æö a æö o ka æäina.

æO ia ihola ke kumu e manaæo æia nei ka päkuæi æana mai o kekahi waihona leo, kahi e hiki ai i nä hoa heluhelu ke hoæolohe i ka moæolelo. Maliæa ua pilikia ka maka o kahi hoa æölelo Hawaiæi, a he mea paæakikï ka heluhelu æana. He kökua nui ka pähola æana o ka leo e hahaæi ana i ka moæolelo i käkau æia, a he mea paha ia e mähuahua ai ka nui o ka poæe e komo ana i ka hana hoæöla æölelo Hawaiæi. A no laila, e hoæomaka ana nä luna hoæoponopono o Kauakükalahale e heluhelu leo aku i nä æatikala e paæi æia mai ana ma loko o ka nüpepa, a æoki hoæi i ia leo me ka hoæouka æana aæe i luna o ka Instagram, i mea e lohe æia ai e ka poæe puni pünaewele. Maliæa o lilo auaneæi ia papahana hou i mea e mähuahua mai ai ka nui o ka poæe heluhelu i ke kolamu ma ka nüpepa.

E like me ka poæe æakahi akahi ma ka lawelawe æana i kekahi hana, i mea paha këia e kuæihë ai kekahi poæe i ka heluhelu leo aku i mua o kekahi anaina hoæolohe. Maliæa paha o hemahema auaneæi ka puana æana a æüæü aku ka leo ma muli o ka haæalulu. E lohe äkea æia ana, a æaæole e nele ka hoæohenehene æia mai e ka poæe puni paka. Eia naæe koæu manaæo paipai iä æoukou. æAæohe wahi hilahila i ka hoæäæo æana. Aia i laila ka holomua. No laila, e hoæoikaika käkou i ka hoæolaha äkea aku i kä käkou æölelo ma nä poæopoæo a pau o ka æäina, a ma o nä æano nö a pau. E æaæa nö i ke kükala a waiho ka hilahila i ka hale!

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.