Synopsis: Some folk would like to salvage the place name, Russian Fort (Fort Elizabeth), on Kauaæi. They say it holds the story of that place. Well, many Hawaiian places have been renamed with English names? What about them? They, too, had stories that are now lost.
Aloha mai nö käkou e nä makamaka heluhelu. I kahi kaua weliweli e hahana aæe nei ma æUkelena, kuæi maila ka lono no ka hana æäpiki a kahi wahine Lukia nona ka inoa æo Elena Branson. He külana makaæäinana pälua kona ma lalo o æAmelika a me Lukia. Ua höæähewa æia naæe æo ia ma muli o käna mau hana makäkiu no ka pono o Lükia.
I ka MH 2017, lawe maila æo ia i kekahi püæulu æelele o ke aupuni Lukia i Kauaæi no ka hoæomanaæo æana i ka piha æana he 200 MH i kahi päpü i kapa æia ka inoa æo ka Russian Fort, a i æole, æo Fort Elizabeth, ma muli o kahi wahine a ka æEmepela Alesanadero o Lukia i ia wä. æElua makahiki ma ia hope mai, i ka MH 2019, ua lawe æo ia he mau makaæäinana o Hawaiæi nei, a pau pü me kekahi æelele no ke aupuni o Hawaiæi, i Lukia, me ka manuahi! A he æelua pule aku nei, ua höæähewa æia ua wahine nei e ke aupuni æAmelika no ke kiu malü æana mai iä æAmelika, æoiai ma luna o ka æäina o æAmelika! Na wai nö kä naæe æo Kauaæi i häæawi aku iä æAmelika? Eia hou hoæi, ua höæähewa æia æo ia no ka hoæopuka mau æana i nä æölelo paipai iä Lukia. Ma mua naæe o kona hopu æia, ua æauheæe akula a nalo.
æEä, e ka makamaka heluhelu, æaæole paha käua e hihi i këia hana kiu. E nänä aku naæe i ke kapa inoa æia æana o ua päpü nei. Wahi a ka moæolelo, æaæole paha küpono kona kapa æia i ka Russian Fort, no ka mea, na kahi kanaka Kelemänia, e hana ana no ka hui moku halihali Lukia, i hoæolälä i ke kükulu æana, a he poæe Hawaiæi nö hoæi kai paæu aku i ia hana. Eia hou, æoiai æaæole i koikoi æia ke kükulu æana i ua päpü nei e Lukia, a æaæole i makemake æia ka hoæonäukiuki æana i nä Hawaiæi a me nä æAmelika i ia wä, æaæole läkou i hoæohana i ua päpü nei. No laila, na nä püæali koa Hawaiæi ia i hoæohana no nä makahiki he kanahä.
No kekahi mau makahiki i hale aæe nei, e koikoi ana kekahi poæe e æoki i ka inoa Russian Fort a e kapa hou mai i inoa Hawaiæi, æo ia nö æo Päæulaæula. æO ua wahine Lukia lä naæe, e käkoæo ana i ka inoa haole. A eia kahi poæe hou aæe ke æölelo nei, na këlä inoa haole e höæike i ka moæolelo o ia wahi. æEä, e ka makamaka, he aha lä ia æano? I ke kü wale mai o kekahi haole i kapa kai, e lilo ia i mea e pana æia ai ua wahi nei ma ka inoa haole? He nui hou aku nä inoa haole ma Hawaiæi nei, a pau pü hoæi me nä inoa haole i hoæohawaiæi æia ka puana æana. I hopena ia no ka hoæokolonaio ‘ia o ko Hawaiæi e ko ka æäina æë.
I këlä pule aku nei i puka ai kahi moæolelo aæu no ka hoæäæo æana a kekahi kaæaka haole e höæinoæino mai i kä käkou hua æölelo “haole”, he hua küamuamu iä ia. Pehea lä e hoæokae æia ai kahi hua ‘öiwi ma kona æäina kuläiwi, a e minamina ai naæe i ke käpae æia o kahi inoa haole i lawe æia mai mai ka æäina æë mai i pani hakahaka no ka inoa æöiwi? He hoæokae æölelo kahi mea e nalo ai ka hoæokae æili. Ua hoæokae æia nö paha ka inoa æöiwi kahiko o kahi e kapa æia nei æo Washington D.C. i këia mau lä, a ua käpae æia a nalo loa. Ua nalo pü nö ka moæolelo æöiwi o ia wahi me kona inoa!
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
