Synopsis: In an effort to address climate change, the City Council of Honolulu has adopted an action plan to reduce carbon emissions on Oahu, and to achieve carbon neutrality by the year 2045. It is an ambitious plan. Are there enough people willing to get on board?

Aloha mai nö käkou e nä hoa makaæäinana o ka honua poepoe nei. I loko nö o ka höæole a kauwahi poæe hoæomaloka, eia nö käkou ke æike aæe nei i nä hopena küpilikiæi o ka hoæomehana æia o ko käkou honua o ka noho like æana. A he aha lä naæe kä käkou o ka nänä maka wale aku i ka höæea mai o ia hopena? æO ka piæi æana o ke ana wela æoe, æo ka heheæe æana o nä æäina paæa hau nö hoæi a me ka piæi æana mai o ka æili kai, a æo ka hoæonui æia o ke kalapona i loko o ko käkou ea e hanu nei, i mau hopena ia e kau ai ka weli o käkou a pau, a pau pü nö hoæi me nä hanauna o këia hope aku. He make kä hoæi ka hopena o ka hulikua æia o ia hihia!

Ma hope o nä makahiki he nui o ka lohe æia o ia leo hölina, æakahi nö a holo ka manaæo hoæolälä mua loa o ke Külanakauhale o Honolulu no ka hoæoponopono æana i ia hihia. Ke hoæohiki nei ke aupuni e hoæëmi mai i nä hana näna e hoæohaumia nei i ka æäina i ia mea he kalapona. Wahi a këia hoæolälä æana, he 45% ke emi æana ke hiki mai ka MH 2025, he 60% i ka MH 2035, a he 100% i ka MH 2045. I moemoeä wale nö paha ia, a he pahuhopu maoli paha e külia ai? Koe aku ka æike.æAæole e hihi. He pahuhopu küpono nö ia, a e aho nö i ka æole.

Eia kekahi mau hana e hoæolälä æia nei. æO ke koi æia o nä æano kaæa like æole e haæalele i ke kakalina a e holo naæe ma o ia mea he uila; æo ka paipai æia o ka lehulehu e holo paikikala a hele wäwae paha; æo ka hoæohana æia o ke æano æikehu i hiki ke hoæähu hou æia; a me ka hoæëmi æia o ka moka kinopaæa. I mau mea ia e emi ai ka hoæomehana æia æana o ka honua, akä, æo ka pahuhopu nui, æo ia nö ka hoæopau æia o ka piæi æana o ke anawela. Wahi a ka poæe æepekema, ke mau ka piæi æana o ka wela e like me ia e piæi nei, he hopena küpilikiæi æiæo nö ke loaæa mai. Aia ka pono æo ke kaupalena æia o ia piæina ma ka 1.5 kekelë – no ka honua holoæokoæa! I mea e höæea ai ma ia pahuhopu, e külia aku nö käkou hoa makaæäinana i ia külana e kapa æia nei i ke “carbon neutral”, æo ia hoæi, ua like ka nui o ke kalapona e komo ana i loko o ke ea me ka nui e wehe æia mai ana ma loko mai o ke ea.

æO kekahi æölelo æana, æo ia hoæi ka “net zero”. Noæu iho, he æölelo æäpiki ia, no ka mea, ma ka lohe æana i ka hua “zero”, e manaæo ana au æaæohe kalapona e komo ana i ke ea. Eia kä naæe, æo ia ka huina o ke kalapona e puka mai ana a me ke kalapona e wehe æia ana ma o kekahi ala, e like me ke omo æia e nä läæau like æole a me kona hoæolilo æia i köpia. Eia naæe ka mea maikaæi, ma o ia möæaui æana i kapa æia he käæamaæai, e puka mai ka æokikene a käkou e hanu ai. No laila, æaæole he æole ke kalapona e puka mai ana, e lilo naæe ia i æokikene e ola ai ka lähui kanaka.

He mau nïnau nö naæe ke kupu mai ana. E lawa anei ka wikiwiki o ia mau papahana e lawelawe æia nei ma Hawaiæi nei? E lawa ana ka hana ma Hawaiæi wale nei nö? Pehea e hana ai inä e mau nö ka hoæomaloka o kekahi mahele o ka lehulehu?

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.