Synopsis: Can pounded taro corms that are imported from elsewhere be called “poi”? Who makes this determination?
Aloha mai nō kākou e nā hoa heluhelu. He nīnau nui ko‘iko‘i kēlā e kau maila ma luna a‘e nei, ‘oiai ‘o ka poi ka ‘ai i ola ai ka lāhui Hawai‘i mai ka wā mai i hānau ai ‘o Hāloanakalaukapalili na Wākea lāua ‘o Ho‘ohōkū- kalani. He kalo ia i hānau make. Ua kanu ‘ia ma loko o ka honua, a ma laila mai i ulu a‘e ai ke kalo mua loa, a ua kapa ‘ia ‘o Hāloa. ‘O ia nō ka ‘ai i ola ai nā hanauna kanaka mai ia wā mai a hiki i kēia wā a kākou e noho nei. Ua ku‘i ‘ia nō kona ‘i‘o a pa‘i ‘ai mai, a i ka ho‘owali ‘ia me ka wai, ua lilo maila ‘o ia ka poi e ‘ai pū ai me ka i‘a a ola ai nō ho‘i ka lāhui kanaka.
He mea nui ko‘iko‘i ia no ke ola o kākou kānaka, a no kona ho‘okumu ‘ia ‘ana ma Hawai‘i nei, he kuleana ko kākou e mālama ai i kona pono, me ka pale aku i kona ho‘ohaumia ‘ia mai i nā “taro” o nā ‘āina ‘ē mai. A no ke aha lā e komo mai ai ua mau “taro” kahiki nei? No ka mea, pēlā e hapa mai ai ka uku i ka ‘āina, ka wai, nā limahana, a ia mea aku ia mea aku a nā hui ho‘oulu kalo e uku ai, a pēlā ho‘i e ho‘onui ‘ia ai ke kālā e loa‘a mai ana.
I ka pule nei i hala, e heluhelu ‘ia ana ka Senate Bill 890 e nā kōmike he ‘ekolu i loko o ka Hale o nā Lunamaka‘āinana. ‘O ka mana‘o nui o ia pila, ‘o ia ka ho‘okapu ‘ana i ka hua‘ōlelo “poi” no ka poi wale nō i hana ‘ia me nā kalo o ne‘i nei.
Pēlā nō ka mana‘o o ka po‘e nāna ia pila e paipai nei. Inā nō e puka aku ma laila, e ola ana nō no ka manawa. Inā auane‘i ho‘i e puka aku ia ma o ke Kenekoa, e lilo nō ia i kānāwai no ka Moku‘āina.
No‘u iho, maika‘i ka mālama ‘ana i kā kākou mau hua ko‘iko‘i, e la‘a me “poi,” i ‘ole e puehu ‘ia auane‘i e ka makani Ho‘okolonaio. Inā ho‘i e komo mai ana kekahi mau “taro” kahiki i loko o ka poi e kū‘ai ‘ia nei, he ‘ano ho‘opunipuni kona kapa ‘ia i ka “poi.”
E aho paha ke kapa ‘ia o ia mea i ka “taro paste,” a me ka mālama ‘ia o ka hua‘ōlelo “poi” no ka poi wale nō i hana ‘ia me ke kalo Hawai‘i.
I kēia manawa, aia kauwahi ku‘ia e pilikia ai ka puka ‘ana o ia pila. Ke mana‘o nei ka Loio Kuhina o Hawai‘i nei, he mea ia nāna e kū‘ē‘ē i ka noa o ka ‘ōlelo ma lalo o nā kānāwai ‘Amelika, ka mea a ‘Amelika e kaena mau ai. A ‘o kekahi kumu āna e kū‘ē‘ē nei, he mea ka ho‘okapu ‘ia o kahi hua‘ōlelo e ku‘ia ai ka hana kālepa ma waena o nā moku‘āina.
He mea nui ia mea he kālā, a no ia mea, e paipai ‘ia nā ala a pau e māhuahua ai ke kālā, me ka hulikua aku i ka pono o kekahi lāhui. Ua maopopo ka hopena o ka ho‘oko-lonaio, ‘o ia ho‘i, ua ‘apakau ‘ia ka ‘āina, ua ho‘okae ‘ia ka ho‘omana, ua kā‘ili ‘ia ka mana politika, a ma waena mai ho‘i o nā hana ‘ino he nui aku nō, ua kāohi ‘ia ka ‘ōlelo. A ma hope ho‘i o ia kāohi ‘ana, eia nō lākou ke mī‘oi nei i loko o ko kākou kuleana pili i kekahi hua‘ōlelo.
‘O ka ‘oia‘i‘o, he nui hewahewa nā hua‘ōlelo haole i komo mai i loko o ka ‘ōlelo Hawai‘i, a he kāka‘ikahi wale nō nā hua Hawai‘i i komo aku i loko o ka ‘ōlelo haole. He mea maika‘i paha ka māhuahua ‘ana o ia heluna, koe aku ia. ‘O ka mea nui, na kākou ia e koho ai i ia mau hua a me ke ‘ano o ko lākou ho‘ohana ‘ia ‘ana. Inā pēlā, e pi‘i ke kūlana o ka ‘ōlelo Hawai‘i. ‘Auhea ‘oukou e nā makamaka heluhelu?
I kēia wā e kāka‘ikahi wale nei nō ka nui o ka po‘e e ho‘opuka nei i ka ‘ōlelo Hawai‘i, a me nā wahi e ho‘opuka ‘ia ai, ‘a‘ole paha e ola ana ka ‘ōlelo Hawai‘i i ke komo aku o kā kākou mau hua i loko o ko lākou lā waha. Aia iā wai ke kuleana no ka hua‘ōlelo “poi”?
E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.
