Synopsis: Some researchers are suggesting, based on a study of 27,000 participants, that the cognitive function of night owls is superior to that of early risers. I think that there are many other factors that have not been considered.
Aloha mai kākou e nā hoa ‘imi na‘auao. I kēia wā a kā ‘oukou wahi mea kākou e ‘imi nei i ka hā‘ina o nā nīnau wāhi pūniu o ka nohona ‘elemakule, he nīnau ko‘iko‘i kai kupu mai no kākou a pau e nalu ai, ‘o ia ho‘i, pehea e mau ai ka maika‘i o ka no‘ono‘o a pakele ai i nā ha‘awina ‘ino o ka hopena ‘elemakule? Eia nō ke paio nei kekahi mau mana‘o ‘elua, ‘o ia ho‘i, ua pili ka maika‘i a me ka ‘ole o ka no‘ono‘o i ke ‘ano o ka hiamoe ‘ana. Ma waena ia paio ‘ana o ke ala kakahiaka nui a me ke ala aumoe. Ua heluhelu a‘e nei au i kahi ‘atikala ‘ōlelo haole no kekahi papahana noi‘i e ‘imi ana i hā‘ina no ua nīnau nei. Ma ke po‘omana‘o o ua ‘atikala nei, ua hō‘ike ‘ia kekahi papahana noi‘i nāna e kuhi ana i ka lanakila o ka moe awakea ma luna o ke ala kakahiaka nui ma ia mea ‘o ke akaaka o ka no‘ono‘o. A ‘oiai he ala kakahiaka nui au, ‘o ia paha ke kumu i nāwaliwali ai ko‘u ho‘omana‘o ‘ana. I heluhelu hou aku na‘e ka hana i loko o ka ‘i‘o o ka ‘atikala, ‘a‘ole kā pēlā ka mana‘o.
Kohu mea lā, he papahana noi‘i maika‘i kēia o ka lawelawe ‘ia ‘ana. Ua nānā ‘ia ka hiamoe ‘ana o nā kānaka he 26,000 ma o kekahi hō‘ike e ana ai i ke akamai, ka ho‘oholo mana‘o, ka wikiwiki o ka ka hāpane ‘ana i ka hana ‘ia mai, a me ka ikaika ho‘omana‘o. Me he mea lā, ua ‘oi aku ka maika‘i o ka hana a ka po‘e ala aumoe ma mua o ka po‘e ala kakahiaka nui. ‘O ka po‘e ala kakahiaka nui, ‘o ia nō kā ka po‘e nāwaliwali loa o ka ho‘omana‘o ‘ana. ‘O ka mea ‘āpiki, ‘a‘ole wale nō i pili kēia mau hopena i ka hola i hiamoe ai ke kanaka. Ua pili pū ho‘i i ka lō‘ihi a me ka maika‘i o ka hiamoe ‘ana. Inā ho‘i pēlā, ua hiki ke hiamoe lō‘ihi a maika‘i i nā hola like ‘ole a pau, ‘a‘ole wale nō i ke aumoe lilo!
Wahi a kekahi po‘e kauka, aia ka pono ‘o ka hiamoe ‘ana a lawa kūpono ka lō‘ihi. ‘O ia nō ka mea e pono ai ka hana a ka lolo. ‘A‘ole maika‘i ka hiamoe lō‘ihi loa, a ‘a‘ole maika‘i ka hiamoe pōkole loa. Kohu mea lā, he mea ‘ole ka hola e hiamoe ai. Aia ke ola pono i ka lō‘ihi kūpono a me ka maika‘i o ka hiamoe ‘ana. ‘O kekahi pilikia nui, ‘o ia ka ho‘ohālikelike ‘ana i kekahi kanaka me kekahi kanaka ‘ē aku. Ua ‘oko‘a kekahi a ‘oko‘a kekahi. E aho ka ho‘ohālike ‘ia o ke kanaka me ia kanaka ho‘okahi nō. Pēlā e hiki ai ke ho‘ohālike i ia mau hana like ‘ole. Penei ho‘i, no kekahi wā, e nānā ‘ia kona ‘ano ke ala kakahiaka nui, a laila, no kekahi wā, e nānā ‘ia kona ‘ano i ke ala aumoe. Ua hiki ke ho‘ohālike ‘ia kona hiamoe i loko o ua mau wā nei a ‘elua, a ma laila e ‘ike ai i ka mea maika‘i o lāua.
E like me ka‘u i hō‘ike ai ma luna, ua ‘oko‘a ka ‘ike o kekahi kanaka a ‘oko‘a ho‘i ko kekahi. Hana nui ka ho‘ohālike ‘ana i kekahi a me kekahi. He aha lā ke kumuhana kūpono nāna e hō‘ike mai i ka ‘oi‘oi ‘ana o kekahi ma luna o kekahi? Ma kēia kumuhana, ‘o ka wā maika‘i no ka hiamoe ‘ana, ‘a‘ohe o‘u lihi hō‘a‘ano i ka po‘e ‘epekema. Ua ‘oi aku nō ko lākou ‘ike. Eia na‘e, ‘a‘ole lawa ka hō‘ike i loko o kēia ‘atikala i mea no‘u e ho‘ololi ai i ko‘u wā o ke ala ‘ana. E mau ana nō ko‘u ala kakahiaka nui, ko‘u ‘au‘au ‘ana, ko‘u inu kope ‘ana, a me ka ‘a‘ako ‘ana aku i ka hana. Ho‘okahi wale nō pilikia o ia ka‘ina hana, ua poina ia‘u ke ‘ano o ka‘u hana e ‘a‘ako aku ai! Aloha nō kahi ‘elemakule lawa kūpono o ka hiamoe ‘ana. He hoa no ka pa‘a kāma‘a o Keawe.
E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.