Synopsis: The state visit of the emperor and empress of Japan took place in the United Kingdom between June 22 and June 28. The imperial family had carried out official duties overseas since ancient times. In 1881, King Kalākaua was the first monarch to circumnavigate the world.

‘Auhea ‘oukou e ka po‘e huaka‘i ka‘puni honua. Mai ka lā 22 a i ka lā 28 o Iune, huaka‘i akula ka ‘Emepela a me ka ‘Emepela Wahine Kepanī i ‘Enelani e kipa ai i ka Mō‘ī a me ka Mō‘ī Wahine hou, nā wahi pana, a me ke kulanui a ia mau ali‘i e noho haumāna ana. I ka hale ali‘i ‘o Buckingham Palace, ma Ladana, e welo ana ka hae Kepanī a me ka hae ‘Enelani no ka ho‘ohanohano ‘ana i nā hoa kipa Kepanī. Ua mālama ‘ia ka paikau koa me ka huaka‘i a ka ‘Emepela a me ka ‘Emepela Wahine ma luna o ke ka‘alio. Ua hulō aku nā maka‘āinana i nā Mō‘ī ‘Enelani a me nā ‘Emepela Kepanī e holo ana ma ke alanui. Ma hope aku, kono ‘ia ua mau ‘Emepela nei i ka pā‘ina ma ka hale ali‘i nui e ka Mō‘ī ‘Enelani. He hanana ko‘iko‘i kēia no ka ho‘oikaika ‘ana i ka pilina ma waena o ‘Enelani a me Iāpana.

Ma Hawai‘i nei, i ka wā e noho ali‘i ana ‘o Kauikeaouli (Kamehameha III) mai ka makahiki 1825 a ka makahiki 1854, huaka‘i pinepine akula nā ali‘i ma nā ‘āina ‘ē ma ke ‘ano he kanikela. Ua akamai lākou i ka ‘ōlelo Hawai‘i, ka ‘ōlelo Pelekānia, a me nā ‘ōlelo o kekahi mau ‘āina ‘ē. I ka wā iā Kalākaua, mai ka makahiki 1874 a i ka makahiki 1891, ho‘oikaika nā ali‘i i ka pilina me nā aupuni o nā ‘āina ‘ē no ka holomua ‘ana o ka ‘oihana kālepa a me ka ‘oihana mahikō. I ka makahiki 1881, holo māka‘ika‘i ka Mō‘ī Kalākaua, a ‘o ia ka Mō‘ī mua loa i ka‘apuni i ka honua.

Holo akula ka mokuahi o ka Mō‘ī ma luna o nā ‘ale hānupupa o ka moana a pae a‘ela i Kapalakiko. Ho‘okipa ‘ia ‘o ia a me kona mau ukali ma ka Palace Hotel e nā maka hanohano o laila. Ua hui pū ka Mō‘ī me ke kanikela Hawai‘i a me nā kānaka o ka ‘Aha Senate. Ma hope o ka noho ‘ana he 10 lā, ha‘alele akula ka Mō‘ī iā Kapalakiko a holo i Iāpana.

Ua hō‘ea akula ka mokuahi ma ke awa ma Yokohama. Aia nō a pae akula ka Mō‘ī i uka, ho‘okani maila ka pū‘ali puhi ‘ohe Kepanī iā “Hawai‘i Pono‘ī”, a hā‘awi pū akula lākou i nā pū aloha i ke alo. Ua holo ka Mō‘ī a me kona ukali ma luna o ke ka‘a ‘Emepela i kona hale ali‘i. Piha ke alanui i ka lehulehu me ka pulelo like ‘ana o ka hae Hawai‘i a me ko Iāpana. Huaka‘i akula ka Mō‘ī a me kona mau ukali i Tokyo, kahi e kū ana ka hale ali‘i. Ma laila i hui pū ai ka Mō‘ī me ka ‘Emepela Meiji. Ma hope o ka luakaha ‘ana i ka nani o ka mauna Fuji no 10 lā, holo akula ka Mō‘ī no kahi ‘āina ‘ē.

‘Au akula i ke kai loa a hō‘ea i ia ‘āina kaulana no kona Mō‘ī Wahine, ‘o ia ‘o Ladana, ma ‘Enelani. Ua huaka‘i ka Mō‘ī Kalākaua ma luna o ke ka‘alio i ho‘ouna ‘ia mai e ka Mō‘ī Wahine Vitoria me ka paikau koa. Hā‘awi akula nā maka‘āinana i nā hulō i kēia mau Mō‘ī. Ua hui a pā‘ina pū ka Mō‘ī Kalākaua mā me ka Mō‘ī Wahine Vitoria a me kona ‘ohana ali‘i. I ko lākou wala‘au ‘ana, pū‘iwa ia Mō‘ī Wahine i ke akamai loa o ka Mō‘ī Hawai‘i a me nā ali‘i Hawai‘i i ka ‘ōlelo Pelekānia.

I ia wā, ho‘opuka nui ‘ia nā nū hou “hulō” no ia huaka‘i ka‘apuni honua a ka Mō‘ī Kalākaua ma nā nūpepa ‘ōlelo Hawai‘i. Ua ha‘aheo paha nā kānaka Hawai‘i i ka welo mau o ka hae Hawai‘i a me ka hīmeni ‘ia ‘ana o Hawai‘i Pono‘ī ma nā ‘āina ‘ē. ‘A‘ole lākou i no‘ono‘o e lilo ana ka hae Hawai‘i i hae malihini. He mo‘olelo ko‘iko‘i kēia e ho‘omana‘o ai nā kānaka o kēia au. No ka mea, ‘a‘ole ho‘oili ‘ia ka noho ali‘i ‘ana, a he minamina ho‘i ka ‘ike ‘ole ‘ia o nā nū hou “hulō”. Inā ho‘oili ka hanauna hou i kona ho‘oilina no ka noho ali‘i ‘ana a hiki i kēia lā, pehea lā ke ‘ano o ke aupuni, ka ‘āina, a me ka pilina ma waena o nā kānaka o kēia ‘āina?

E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.