Synopsis: Through the famous mu‘umu‘u and attire of this era, we will attempt to show what makes aloha attire and adornments Hawaiian and how the love for aloha attire has lived on.
‘Auhea ‘oukou e nā pua o ka lāhui ‘ōlelo Hawai‘i. Eia nō māua ke ‘ō‘ili aku nei i mua o ‘oukou me he ‘elele lā, ke ka‘ana mana‘o aku nei i ka ‘ike i loa‘a ma o ko māua ‘imi noi‘i ‘ana e pili ana no ia mea he lole aloha.
I ka mahina ‘o Ianuali aku nei i hala, ua ho‘olaule‘a hou kākou i ia hanana henoheno i kapa ‘ia ‘o Mu‘umu‘u Month. ‘A‘ohe wahi mea a hiki aku i ia kūlana kāhiko ke ho‘ohālikelike ‘ia me ke kaila o nā mu‘umu‘u Hawai‘i. ‘O ka makahiki 2015 ka wā i ho‘okumu ai ‘o Shannon Hiramoto i ua mahina nei, i mea ho‘i e ho‘omana‘o a ho‘ohanohano ai i nā hali‘a aloha pumehana no ia paikini i kū i ko ia ala wā e kamali‘i ana. ‘O ke komo ‘ana i nā mu‘umu‘u like ‘ole ka pahuhopu nui mai ka lā mua o ia mahina a hiki i kona hopena, ma laila ana nō ka le‘ale‘a, a no kākou ana nō ho‘i ka ‘oli‘oli. No Christy Werner, he hoa no Shannon Hiramoto, he mahina kēia no ka ho‘omana‘o ‘ana i ka hale o kona mau kūpuna a me ke ‘ano pa‘ihi kilakila o laila. Ua koho ‘o Christy i ke komo ‘ana i kēia paikini lole ma kāna ‘oihana. He lei mae ‘ole kona mau hali‘a aloha i ke kuke ‘ana me kona tūtū, kona lā hemo kula, a pēlā wale aku. Inā hoihoi, aia ka Hale Waihona Puke Mu‘umu‘u ma O‘ahu, kahi e māka‘ika‘i ai! Piha ia waihona i nā koehana like ‘ole, nā ana, nā mo‘olelo, a pēlā pū me nā papa humuhumu. ‘A‘ole o kana mai ka waiwai o kekahi waihona e la‘a me ia, no ka mea, ‘a‘ole pau loa ke aloha no nā lole Hawai‘i i kēia mahina ‘o Ianuali wale nō. E hahai kākou i nā wāhine i komo mua i nā mu‘umu‘u a me ko lākou houpo, piha i ke aloha i ka mo‘omeheu o nā ‘a‘ahu Hawai‘i. ‘Oiai kākou e noke mau ana i ka ho‘okulāia i nā mahina o keia hope aku, nāna e ho‘ohanohano ka mu‘umu‘u, mai poina i ka linohau o nā mu‘umu‘u o ka wā i hala, a me ka mau ‘ana o ko lākou kūlana hanohano a hiki i kēia au.
Ua kam‘ilio māua me Ku‘u Lunn, he lālā ‘o ia no ka ‘ohana Lunn, ka po‘e i ho‘okahua iā Manuheali‘i, a pau kona ‘ike i ka haha‘i ‘ia mai e pili ana i ko lākou lole Hawai‘i. Ua ho‘okahua ‘ia ‘o Manuheali‘i i ka makahiki 1985 me ka mana‘o e haku i nā lole Hawai‘i nāna e haha‘i aku i nā mo‘olelo o ka ‘ohana a me nā mo‘olelo o ke Aupuni o Hawai‘i ma o ko lākou mau lau. ‘A‘ole nō i kana mai ka nui o ko lākou mau lole e kū ana i ka nani mai ia wā mai a hiki i kēia wā a kākou e ‘a‘ahu nei, akā ‘a‘ole i haku wale ‘ia nā lau o nā lole. No ka pono o ia wahi ka‘ana mana‘o, ua unuhi ‘ia kona mana‘o i ka ‘ōlelo makuahine penei, “… he mana‘o, he kaona… a he pilina i ka ‘āina, a i ‘ole kekahi kanaka, ko kēlā me kēia lau.” E pili i ka nīnau, “Pehea e Hawai‘i ai ka lole Hawai‘i?”, pane maila ‘o Lunn, a penei ka unuhi, “‘Oiai mākou e haku ana i nā lole nupaikini, ‘o ka mea nui, he ‘ike ku‘una ko nā lau i kāpala ‘ia ma luna o ia lole, kū kēlā no‘ono‘o i ka mana‘o Hawai‘i. No laila, ‘o ia ka mea e Hawai‘i ai nā lole Hawai‘i.” ‘O ke kīpaipai ‘ana i ka lāhui e kū ha‘aheo i ko kākou ‘ike Hawai‘i ka nu‘u a Manuheali‘i mā e kūlia ai i ko lākou haku ‘ana i nā lole hou i kēia wā.
‘A‘ole i pau loa ko māua mahalo no nā lole aloha like ‘ole, nā mu‘umu‘u kahiko, nā mu‘umu‘u nupaikini, a me ke kuamo‘o o loko. E mau ke koho ‘ana i nā lole aloha i mea e ho‘ohanohano mau ai i ka hiwahiwa o kēia paikini. Kū kilakila i ka noe, linohau i ka mālie.
E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.