Synopsis: Some types of coffee sport Hawaiian place names, suggesting that their beans are grown in Hawai‘i. In actuality, though, only 10% of the beans are grown here and the rest are grown elsewhere. But which is worse, fake Hawaiian coffee or a fake Hawaiian government?
Aloha mai nō kākou e nā hoa e puni nei i ka inu wai kope. I ko‘u nānā ‘ana i ke kūkala nūhou i kēia pule, ua pū‘iwa au i ka lohe no ka hana ‘āpiki a kekahi mau hui kū‘ai kope. ‘O ia ho‘i, ua kapa ‘ia kā lākou kope i ka inoa Hawai‘i, akā, ‘a‘ole i ho‘oulu ‘ia ka nui o nā hua kope ma Hawai‘i nei. ‘Eā, e ka makamaka, ke ‘ike nei nō kākou i ka laha wale a‘e o ia hana he ‘apakau i nā hua ‘ōlelo Hawai‘i i mea e ho‘owalewale ai i ka lehulehu i kū‘ai ai kākou i kā lākou lā hua e kū‘ai nei. Ua kākau au i kauwahi ‘atikala no ia kumuhana he kapa inoa ma mua, a eia nō ia ke kupu hou mai nei ma loko o ke ao kū‘ai kope. Kohu mea lā, he mea ‘ole ka ‘oia‘i‘o i mua o ke ake kālā. Ma lalo o nā kānāwai o ka “moku‘āina”, ua ‘ae ‘ia ke kapa ‘ana i ka inoa o ke kope i ka inoa ‘āina Hawai‘i inā ua ho‘oulu ‘ia he 10% wale nō o nā hua ma Hawai‘i nei. I hana ‘āpuka paha ia e ho‘opā‘ē‘ē ai i ka mana‘o o ka lehulehu.
Eia nō kahi po‘e ma ka ‘aha‘ōlelo ke hāpai nei i kekahi pila nāna e koikoi i nā hui kū‘ai kope e ho‘onui i ka pākēnaka o nā hua i ho‘oulu ‘ia ma Hawai‘i, i mea ho‘i e kapa ai i kā lākou kope i inoa Hawai‘i. I kēia kau kānāwai, i ka lā 7 o Malaki, ua puka he mana o ka HB 2298 i hāpai ‘ia e ka LM Nicole Lowen. Inā e lilo ia pila i kānāwai, e pāpā ‘ia ana ka ho‘ohana ‘ia o ka inoa ‘āina Hawai‘i ma ka lepili inā ‘a‘ole lawa ka pākēneka o nā hua kope i ho‘oulu ‘ia ma ia ‘āina nō. Eia kekahi mea ‘āpiki. Ua ‘ano ho‘okaiaka ‘ia mai ka pila a Lowen i hāpai mua ai. ‘O ia ho‘i, ua mana‘o ‘o ia e koikoi i nā hui kū‘ai kope e ho‘onui i ka pākēneka o nā hua Hawai‘i a i ke 51% ma mua o ka 6/30/2026, a i ka 100% ma mua o 7/1/2027. Ma loko na‘e o ka pila i puka, aia ka pono ‘o ka pi‘i ‘ana o ia pākēneka a i ke 50% wale nō ma loko o nā makahiki he ‘eiwa. He aha ke kumu e ho‘opane‘e ‘ia ai? Eia nō ua pila kaiaka nei ke kali nei ‘o ka hāpai ‘ia i mua o ka ‘Aha Kenekoa. Inā ‘a‘ole e pa‘a kekahi lā e lohe ‘ia ai ma mua o ka 3/21/2024, e make ana.
He 12 makahiki ka lō‘ihi o ia paio ‘ana a Lowen no ke kū ‘ana o ka ‘oia‘i‘o i ka moku. ‘Akahi nō na‘e au a ‘ike i kēia hihia, a he mau makahiki nō ko‘u o ka inu kope ‘ana. He mau makahiki ho‘i ko‘u o ka ho‘okē ‘ana i ka ‘ai kōpia. Ma kahi o ka inu kolowaka a wai hua ‘ai paha, ua ho‘omaka au i ka inu kope he ‘ehiku paha makahiki aku nei. I heluhelu aku na‘e ka hana i ka mo‘olelo no kēia pila, ‘o ka ho‘i koke akula nō ia i ka hakakau e nānā ai i ka‘u ‘eke kope ma‘a mau o ke kū‘ai ‘ana, ‘o ia nō ka “Royal Kona Coffee”. Eia kā, aia i mua pono o ke alo, ua kākau ahuwale ‘ia “10% Kona Coffee Blend” a me “Contains 90% International-Grown Coffee.” Auē kahi keiki maka‘ala ‘ole ē! He kope Hawai‘i ia ma ka lehelehe wale nō!
‘O ka ‘oia‘i‘o, ‘a‘ohe o‘u kamawae i ke ‘ano o ka‘u kope e inu ai. Mea ‘ole ka ho‘okē ‘ana i kekahi ‘ano me ka inu aku i kekahi. Hiki paha ia‘u ke inu i nā ‘ano kope like ‘ole, pehea ke ‘ano o nā hua i wili ‘ia mai, a pau pū ho‘i me kekahi kope ho‘opunipuni nāna e pi‘ikoi i ka inoa Hawai‘i. ‘Eā, e ka makamaka, ke kau ‘ia nei nā kānāwai e pili ana i ke kuleana kapa inoa no nā ‘ano kope like ‘ole, e kekahi aupuni ‘Amelika e pi‘ikoi nei i ke aupuni maoli. He aupuni ho‘opunipuni, me nā kānāwai ho‘opunipuni nō ho‘i. Aia nō i laila ka pilikia maoli. ‘O ke kope ho‘opunipuni, ‘a‘ohe o‘u kamawae!
E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.