Synopsis: Some types of coffee sport Hawaiian place names, suggesting that their beans are grown in Hawaiæi. In actuality, though, only 10% of the beans are grown here and the rest are grown elsewhere. But which is worse, fake Hawaiian coffee or a fake Hawaiian government?

Aloha mai nö käkou e nä hoa e puni nei i ka inu wai kope. I koæu nänä æana i ke kükala nühou i këia pule, ua püæiwa au i ka lohe no ka hana æäpiki a kekahi mau hui küæai kope. æO ia hoæi, ua kapa æia kä läkou kope i ka inoa Hawaiæi, akä, æaæole i hoæoulu æia ka nui o nä hua kope ma Hawaiæi nei. æEä, e ka makamaka, ke æike nei nö käkou i ka laha wale aæe o ia hana he æapakau i nä hua æölelo Hawaiæi i mea e hoæowalewale ai i ka lehulehu i küæai ai käkou i kä läkou lä hua e küæai nei. Ua käkau au i kauwahi æatikala no ia kumuhana he kapa inoa ma mua, a eia nö ia ke kupu hou mai nei ma loko o ke ao küæai kope. Kohu mea lä, he mea æole ka æoiaæiæo i mua o ke ake kälä. Ma lalo o nä känäwai o ka “mokuæäina”, ua æae æia ke kapa æana i ka inoa o ke kope i ka inoa æäina Hawaiæi inä ua hoæoulu æia he 10% wale nö o nä hua ma Hawaiæi nei. I hana æäpuka paha ia e hoæopäæëæë ai i ka manaæo o ka lehulehu.

Eia nö kahi poæe ma ka æahaæölelo ke häpai nei i kekahi pila näna e koikoi i nä hui küæai kope e hoæonui i ka päkënaka o nä hua i hoæoulu æia ma Hawaiæi, i mea hoæi e kapa ai i kä läkou kope i inoa Hawaiæi. I këia kau känäwai, i ka lä 7 o Malaki, ua puka he mana o ka HB 2298 i häpai æia e ka LM Nicole Lowen. Inä e lilo ia pila i känäwai, e päpä æia ana ka hoæohana æia o ka inoa æäina Hawaiæi ma ka lepili inä æaæole lawa ka päkëneka o nä hua kope i hoæoulu æia ma ia æäina nö. Eia kekahi mea æäpiki. Ua æano hoæokaiaka æia mai ka pila a Lowen i häpai mua ai. æO ia hoæi, ua manaæo æo ia e koikoi i nä hui küæai kope e hoæonui i ka päkëneka o nä hua Hawaiæi a i ke 51% ma mua o ka 6/30/2026, a i ka 100% ma mua o 7/1/2027. Ma loko naæe o ka pila i puka, aia ka pono æo ka piæi æana o ia päkëneka a i ke 50% wale nö ma loko o nä makahiki he æeiwa. He aha ke kumu e hoæopaneæe æia ai? Eia nö ua pila kaiaka nei ke kali nei æo ka häpai æia i mua o ka æAha Kenekoa. Inä æaæole e paæa kekahi lä e lohe æia ai ma mua o ka 3/21/2024, e make ana.

He 12 makahiki ka löæihi o ia paio æana a Lowen no ke kü æana o ka æoiaæiæo i ka moku. æAkahi nö naæe au a æike i këia hihia, a he mau makahiki nö koæu o ka inu kope æana. He mau makahiki hoæi koæu o ka hoæokë æana i ka æai köpia. Ma kahi o ka inu kolowaka a wai hua æai paha, ua hoæomaka au i ka inu kope he æehiku paha makahiki aku nei. I heluhelu aku naæe ka hana i ka moæolelo no këia pila, æo ka hoæi koke akula nö ia i ka hakakau e nänä ai i kaæu æeke kope maæa mau o ke küæai æana, æo ia nö ka “Royal Kona Coffee”. Eia kä, aia i mua pono o ke alo, ua käkau ahuwale æia “10% Kona Coffee Blend” a me “Contains 90% International-Grown Coffee.” Auë kahi keiki makaæala æole ë! He kope Hawaiæi ia ma ka lehelehe wale nö!

æO ka æoiaæiæo, æaæohe oæu kamawae i ke æano o kaæu kope e inu ai. Mea æole ka hoæokë æana i kekahi æano me ka inu aku i kekahi. Hiki paha iaæu ke inu i nä æano kope like æole, pehea ke æano o nä hua i wili æia mai, a pau pü hoæi me kekahi kope hoæopunipuni näna e piæikoi i ka inoa Hawaiæi. æEä, e ka makamaka, ke kau æia nei nä känäwai e pili ana i ke kuleana kapa inoa no nä æano kope like æole, e kekahi aupuni æAmelika e piæikoi nei i ke aupuni maoli. He aupuni hoæopunipuni, me nä känäwai hoæopunipuni nö hoæi. Aia nö i laila ka pilikia maoli. æO ke kope hoæopunipuni, æaæohe oæu kamawae!

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.