Synopsis: Part 2. Like the rising and setting of the sun, throughout the history of the world, large empires rise and fall. Like the Roman empire, the U.S. empire will eventually fall. This two-part series compares the conditions inside the U.S. to those of the Roman empire before its collapse.
Nā pilikia lāhui: Ma ka ‘ao‘ao komohana o ke aupuni ‘emepela ‘o Loma, ua noho ka lāhui Lākina, a ma ka ‘ao‘ao hikina, ua noho ka lāhui Helene. Ua paio pinepine kēia mau lāhui ‘elua e pili ana i nā nīnau mo‘omeheu, nā nīnau haipule, a me nā nīnau kālai‘āina. ‘A‘ohe wahi lōkahi ma waena o ia mau lāhui a ‘elua. Māhuahua a‘ela nā hihia a ho‘ouka ‘ia auane‘i kekahi kaua. Nui nō ia mau pilikia ma waena o nā po‘e like ‘ole. I kēia manawa, ma loko o ‘Amelika, ‘ike ‘ia kēia mau pilikia like. E hū ana nō ka ho‘ohuoi o nā po‘e ‘Amelika kekahi i kekahi. He paio wale ‘ia nā mea he nui e paio wale ai nō. ‘O ke ‘ano o ke kālai‘āina ma waena o ka ‘ao‘ao Kemokalaka a me ka ‘ao‘ao Lepupalika, ua hulikua ‘ino nā ‘ale o ke kai. ‘A‘ohe wahi hilina‘i o kahi i kekahi. Nui nō ho‘i ka paio ‘ana e pili ana i ka ‘ōmilo keiki, nā kānāwai ho‘opa‘i i nā po‘e komo malū mai, nā komone‘e, a me ka hopena o nā mea ‘ae‘a hale ‘ole. A he lehulehu nō ho‘i nā hihia ma waena o nā lāhui like ‘ole. Like ‘ole nō nā mana‘o o nā po‘e haipule, a nui nō ho‘i nā mana‘o ‘ino e kupu mai ana ma waena o nā ‘ahahui haipule. ‘Ae. Pākela ka ho‘ohuoi o kekahi i kekahi. E hū ana nō nā ‘ōlelo makawela ma luna o ka Facebook a me ka Twitter. E hū ana nō ho‘i ka inaina i loko o nā po‘e ‘Amelika, a e lilo auane‘i kēia inaina i kaua kūloko.
Nā kaomi kālai‘āina kūwaho: Kinikini nā ‘āina ‘ē a me nā paio like ‘ole i makemake i ka ho‘ohiolo ‘ana o ke aupuni Loma. ‘O ia ho‘i, ka lāhui Kelemania, ka lāhui Visigoth, ka lāhui Vandal, a me ka lāhui Hun. Lehulehu nō nā manawa a ia mau po‘e i ho‘ouka kaua ai i ka ‘emepela Loma. Ua ‘aihue pinepine ia mau po‘e i nā mea like ‘ole ma luna o nā ala hele kālepa o Loma. Ma muli o kēia lilo ‘ana o ka waiwai i ka ‘iole, ho‘opōpilikia ‘ia ka ho‘okele waiwai o Loma. I kēia manawa, e ho‘opōpilikia ‘ia ana ‘o ‘Amelika ma muli o kona mau paio like ‘ole. E ho‘opōpilikia ana ke aupuni Lūkia ma o nā ho‘ouka kaua lolo uila, a me ka pāpaho launa. E ho‘opōpilikia ana ‘o Kina ma o ka ho‘okele waiwai, a me ka ho‘ouka kaua lolo uila. E ho‘opōpilikia ana nā po‘e limahaeweli, a e kaomi ‘ia ana ‘o ‘Amelika e ‘Ilana a me Kōlea ‘ākau.
‘A‘ole hiki ke wānana ‘ia ka manawa kiko‘ī o ka hiolo ‘ana o ‘Amelika, eia na‘e, ma muli o nā hō‘ailona ikaika i ‘ōlelo kūkā ‘ia ma luna a‘e nei, he hiolo mai koe. He aha ka hopena ma hope o ka hiolo? Malia paha, e like me nā ‘āina o ka ‘emepela Loma (a me ka ‘emepela USSR), e lilo nā moku ‘āina o ‘Amelika i mau ‘āina kū‘oko‘a. No laila, e ho‘okumu hou ‘ia ke aupuni Hawai‘i, a e ‘ike ‘ia nō ko Hawai‘i kūlana maoli he ‘āina kū‘oko‘a, e like me kona ‘ano ma mua. Na wai e ho‘okumu hou i ke aupuni ‘o Hawai‘i? Ke hiolo, aia ana iā wai ka mana? E ho‘oku‘upau ‘ia ana ka mana kālai‘āina a komo i loko o ke kūlana o ke kia‘āina a me ka ‘aha‘ōlelo. Akā, ‘a‘ole na lākou e noho aupuni, na ka Hawai‘i wale nō e noho aupuni.
E ku‘u mea heluhelu, malia paha, e nānā pololei ana kēia mea kākau i ka ‘ōpua o ka ‘āina, a hilina‘i mai paha ‘oe, e hiolo auane‘i ke aupuni ‘Amelika. Hele a he ‘oia‘i‘o, e ho‘omākaukau paha kākou e no‘ono‘o i nā mea a kākou e hana aku ai. No ka mea, hākālia nō a napo‘o ka lā ma ka ‘emepela ‘Amelika, e huki ‘ia ka hae Hawai‘i i luna o ka hale ali‘i ‘o ‘Iolani. E ho‘omākaukau nō kākou!
———
E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.