Synopsis: Mauna Loa, the world’s largest active volcano, has been experiencing an increase in earthquakes, a sign of impending eruption. Some scientists are claiming that an eruption won’t happen anytime soon. If I were living on those slopes, I would probably move. I’m not going to provoke Pele.
Aloha mai kākou e nā hoa heluhelu. Eia nō ke maka‘ala ‘ia nei ‘o Mauna Loa o hū hou mai auane‘i ka pele me ka uhi pū ho‘i i nā kīkala nui e kaulana nei ua mauna loa lā. Eia nō ke mana‘o ‘ia nei, aia ka pono ‘o ka ho‘omākaukau ‘ana o ka po‘e e noho ana ma ia wahi kokoke aku nō, i ‘ole e kahe honua mai ‘o Pele. Inā pēlā, e pau wale iā ia, i ke ahi ho‘i, nā mea a pau e kū mai ana i kona wahi e nome nei. Ua hala he mau makahiki mai ka wā mai o kona lua‘i hope ‘ana i ka MH 1984. I nā pule aku nei na‘e i hala, ua lohea ka nei ‘ana o kona ‘ōpū a ua ho‘omaka ka maka‘ala.
Wahi a ka po‘e ‘epekema, ‘a‘ohe kumu e hopohopo ai i kēia wā ‘ānō, eia na‘e, inā nō e lua‘i mai, ma ka wikiwiki loa, he mau hola wale nō paha a pau kauwahi ‘āina i ke ahi a ka wahine o ka lua. Pehea lā kēlā ‘ano wānana ‘ana a ka po‘e ‘epekema? E lua‘i ana paha, ‘a‘ole paha? Inā nō he lua‘i ke hiki mai ana, ‘a‘ole paha e noho nuha ke kekake i ke alanui me ka mana‘olana i ka pakele aku i ka ‘ino. E ha‘alele aku nō na‘e i ia wahi a e ne‘e aku a ma kahi palekana. ‘A‘ole paha e pa‘akikī mai me ka minamina i nā mea waiwai. ‘O ke ola nō ka waiwai i ‘oi a‘e! ‘A‘ole e lilo ia i mea e pili ai.
I nā pule i hala a‘e nei, ua pi‘i ka heluna o nā ōla‘i e nei ana i luna o ka piko o Mauna Loa. Wahi a ka Hawaiian Volcano Observatory, ua pi‘i loa a‘ela ka nui o nā ōla‘i o kēlā me kēia lā i ke 40 a 50 paha. He hō‘ailona ia no ka pi‘i ‘ana o ka pele, a i kekahi wā i hiki ‘ole ke wānana pololei ‘ia, e kahe ana nō ua pele nei. A ‘oiai ua ‘oi aku ke ‘ano kūnihi o Mauna Loa ma mua o ko Kīlauea, e ‘oi aku ana nō paha ka wikiwiki o kona kahe ‘ana, a e pilikia ana nō ho‘i ka po‘e o ka noho pa‘a ‘ana ma kona ihona ke mili‘apa mai.
Aia nō kekahi po‘e ke no‘ono‘o a‘e nei i ke ‘ano ho‘onāukiuki o ko lākou ho‘ohemahema ‘ia ke pau ka pono o ke alanui ho‘okahi e holo ai ke ka‘a mai ko lākou wahi noho a hiki aku i nā hale kū‘ai. ‘Eā, e aho ka lō‘ihi o ka huaka‘i ma mua o ka pau ‘ana o ke ka‘a i ke ahi, a oki loa ka make ‘ana o ke kanaka. He wiwo ‘ole anei paha kēia ma ka lehelehe, a i ‘ole he koa maoli nō. Wahi a ka ‘ōlelo a kekahi po‘e, ‘oiai ua hala nā makahiki he 38 mai ia lua‘i ‘ana mai i ka MH 1984, ‘a‘ohe i nui ka po‘e i ho‘omana‘o i ka nui o ka pohō a me ka weliweli a Pele.
I kēia mau lā, ke mālama ‘ia nei kekahi mau hālāwai i mea e kōkua ai i ka po‘e o ia ‘āina, me ka hō‘alo ‘ana na‘e i nā hana a me nā ‘ōlelo e maka‘u wale ai ua po‘e nei. Wahi a kekahi kanaka huli honua o ia wahi, ua maika‘i ka mākaukau me ka hō‘alo na‘e i ka maka‘u wale. Wahi āna, ua hiki nō ke ‘ike ‘ia ka mauna, a no laila, inā e nānā aku iā luna a e ‘ike ‘ia ka mālamalama ‘ula o ia uka, ‘o ia ka wā e ‘ulū ai i ke ‘eke a ha‘alele ho‘i i ia wahi. Wahi āna, e aho ka ha‘alele, a i ka wā e pau ai ke kahe ‘ana, hiki ke ho‘i aku i ka hale. No‘u, e aho ia i ka ho‘owiwo‘ole a me ka nānā ‘ole paha. E mālama o pau iā Pele.
E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.