Synopsis: A new law has been proposed for Maui that would make it illegal to have lights on at night in public places and at private homes. It is intended to protect native birds that tend to become disoriented and fall to the ground where they are vulnerable to predation.
Aloha mai nō kākou e nā hoa heluhelu. Ua kupu mai nei kahi hihia ma Maui, ma waena o ke kanaka a me ka manu pili kai, a eia nō ke ho‘omalu ‘ia nei ia hihia e ka ‘ao‘ao kanaka, ‘oiai aia i laila ka mana. A he nani ia, ‘a‘ole au he kupa no Maui, ‘o ke aka ‘ōlelo nō paha ka pono ma ‘ane‘i o hō‘āhewa ‘ia auane‘i au i ka maha‘oi.
Aia nō kauwahi kānaka nāna e pale aku i ka ‘ino, no ka pono ho‘i o nā manu pili kai, a eia au ke mahalo aku nei iā lākou. A he mau manu ‘ōiwi ia no Hawai‘i nei, e la‘a ka ‘ā, ka ‘ua‘u, ka ‘ou, he mau manu i mana‘o ‘ia e kekahi po‘e Hawai‘i he ‘aumakua ia no lākou; a me ka ‘iwa nō ho‘i, ka mea i mana‘o ‘ia e ko Hawai‘i, he hō‘ailona no ka ‘aihue a no ke kanaka u‘i nō ho‘i.
‘A‘ole nō e nui loa ka heluna o ia mau manu e koe nei. He mau kaukani wale nō paha ma Maui, nā pa‘a manu nāna e ho‘ohā‘ule hua i kēia wā. Aia nō ho‘i ke ola o ia mau wahi lāhui manu a mālama ‘ia ko lākou nohona. Penei ke ‘ano o ka hihia. He ‘ino ‘i‘o nō ka mālamalama mai o ia mea he kukui uila i ka pō, e la‘a nā kukui alanui a me nā ‘ano kukui ‘ē a‘e o ke kūlanakauhale. ‘O ka pō ka wā e ha‘alele ai ia mau manu i ka pūnana no ka lele ‘ana aku i ke kai. Na ka mālamalama o ka mahina lākou e alaka‘i. Hele na‘e a huikau kekahi o nā pūnua i ka mālamalama mai o nā kukui uila. Na ka ‘ā ho‘owalewale a nā kukui uila e ‘ume mai i nā pūnua ma loko o nā kūlanakauhale, kahi e lele ka‘apuni ai i nā kukui a pōniuniu a hā‘ule mai nō i ka honua, kahi e loa‘a ai i ka pōpoki, a holo wale ‘ia ai paha e ke ka‘a.
No ia mea, ua hāpai ‘ia kekahi pila i loko o ka ‘aha ‘ōlelo (Pila 21) e pāpā ana i ka ‘ā mai o nā kukui ma waho o nā pā hale, nā hale kū‘ai, nā kahua pā‘ani, a pēlā aku, i ‘ole e huikau nā manu. ‘O kekahi po‘e mea hale o Maui lā, eia nō ke kū‘ē‘ē nei i ia mana‘o. Ua maka‘u i ka pō‘ele‘ele, a ‘o ka ho‘ā wale ‘ia nō o ke kukui ka mea e ‘olu‘olu ai ka na‘au. Ke mana‘o ‘ia nei, aia ko lākou palekana a me ka palekana o kā lākou mau waiwai a mālamalama mai ka pō‘ele‘ele. ‘A‘ole paha e hiki mai ka pōwā, a i ‘ole ka ‘aihue, i ka pō ke ‘ā mai ke kukui. Eia na‘e ka ‘oia‘i‘o, no ka po‘e pale kānāwai, he kukui a kukui ‘ole paha, ‘a‘ohe o lākou nānā. Na ia mea he kuko waiwai wale nō lākou e hō‘eu‘eu mai.
Aia nō kekahi kumu e hopohopo ai ka mea hale. ‘O ia ho‘i, inā he mea ‘ino ke hiki mai, me ka mana‘o e pepehi, e pu‘e, me ia ‘ino aku ia ‘ino aku, he kōkua iki paha ke kukui. E aho ke kūkulu ‘ana i pā pōhaku, ka hānai ‘ana paha i ‘īlio, ka ho‘omālo‘elo‘e ‘ana i uea uila e miki ai i ka ‘ae‘a hauka‘e, a ia mea aku ia mea aku, koe ka hāpai pū. ‘A‘ole o‘u kāko‘o i ia hana. ‘O ka mea na‘e i akāka le‘a, ‘a‘ole lawa ke kukui!
No laila, i ke koho ‘ana i waena o ke ola o nā manu Hawai‘i a me ka ‘ā ‘ana o ke kukui i ka pō, eia au ke koho nei i nā manu. He minamina nō ka ‘ai pō‘ele‘ele ma waho o nā hale ‘aina, a me ka hiki ‘ole ke pā‘ani i nā kahua pā‘ani i ka pō. Eia na‘e, ua hiki nō ke ‘ai i loko o ka hale ‘aina, kahi e ‘ā ana nā kukui, a ua hiki nō ho‘i ke pā‘ani ‘oi kau ka lā. He minamina ke pōā ‘ia ka hale, eia na‘e, i mea e ola ai nā manu pili kai, e aho ka pio ‘ana o nā kukui o waho. E ola nā hoa manu!
E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.