Synopsis: I don’t wish to be a killjoy, but Makahiki is both a time to play and a time to maintain kapu. There is an ever-increasing number of problems to attend to here, in Hawaii, and neglecting to do so should be a violation of kapu. We must remain committed to perpetuating the life of the land.
Aloha mai nō kākou. Eia au ke ho‘omaopopo nei iā kākou i ko‘u kumu e kapa ‘ole nei i kēia lā ‘o ia ka Lā Makahiki Hou, ‘o ia ho‘i, ‘o kēia ka Lā Makahiki Hou a ka po‘e o ‘Amelika. He wā Makahiki na‘e ko kākou, ka po‘e Hawai‘i. Eia nō kākou ma waenakonu o ia wā, no ka mea, he mau malama kona lō‘ihi, a ‘o ka mea e ‘oko‘a ai, i wā ia no kākou e ho‘oikaika ai i ke kino a e ho‘omana ai i nā akua. ‘O kekahi mea nui ho‘i, ‘o ka mālama ‘ana i nā kapu ma o ka pale ‘ana i ke kaua. He keu ho‘i ka mālamalama o ia ‘ano nohona! ‘O ia ihola nō ko‘u mea nui ho‘okahi e hau‘oli ai, ma waena mai o nā mea ‘ē a‘e he nui wale e lu‘ulu‘u ai ka na‘au.
E ka makamaka, ‘a‘ole ka‘u he mo‘olelo ho‘okaumaha e ho‘okaumaha wale ai nō. I mea na‘e ia e ala ai ka no‘ono‘o a ‘ike ai ho‘i i ka hopena o ia hana ‘āpiki he ho‘okolonaio. ‘A‘ole ‘o nā lā nui wale nō o kekahi lāhui kai ili mai i loko o ko kākou waihona no‘ono‘o a lilo mai i mea nui ko‘iko‘i. I loko o kēlā mau pule i hala aku nei, ‘a‘ole nō i nele ka hō‘ike ‘ia o ka ho‘ohaumia ‘ana a ka ‘Oihana Moku o ‘Amelika i ko kākou ‘āina ma Kapūkakī. Komo akula ia mea he ‘ailea i loko o ka wai inu. I hana aha ia e hau‘oli ai ka makahiki hou o ka po‘e makewai?
‘Auhea ‘oe e ka makamaka heluhelu, ‘a‘ole paha e kūpono ka ho‘oili ‘ia o nā hewa a pau ma luna o kahi ho‘okolonaio, ‘o ‘Amelika. Ua ‘ikea ka laha ‘ana o ka ma‘i Kolona mai ‘ō a ‘ō o ka honua nei. I hewa ho‘i iā wai? I loko nō o ka nui o nā leo hōlina e a‘oa‘o nei i ke aupuni e pāpā aku i ke komo mai o nā malihini, ‘o ia mau pepeiao kuli nō o nā luna aupuni. A i kēia wā a‘u e kākau nei i kēia wahi mo‘olelo (kakahiaka P4), he 3,484 ka heluna o ka po‘e i loa‘a i ia ma‘i. Eia ka nīnau, i heluna aha ia no kākou e hau‘oli ai?
He nui hou aku nā mea e no‘ono‘o ai. Pehea lā ho‘i e hau‘oli ai ka makahiki hou inā e mau ka noho hewa mai o ‘Amelika? He aha ka hopena? Nui ‘ino nā pela makani o Kahuku e pepehi ana i nā manu. ‘O nā ‘ohe nunui e kū ana a e kūkulu ‘ia ana ma luna o ko kākou mau mauna kapu, ka pi‘i mau ‘ana o ka ‘ili o ke kai, ka ‘a‘aiawā ‘ia ‘ana o nā kapakai, ka nui o ka ‘akika i loko o ko kākou mau kai, ka hālana o ka wai ma nā kula, ke kahe ‘ana o ka moka o nā luawai i loko o nā kahawai ma‘ema‘e, ka ho‘okuakea ‘ia o ke ko‘a, ka pepehi a me ka ho‘okolohe ‘ia o nā sila moneka e nā malihini, ka huihui pīhā ‘ōpala e lana ana i ka moana, a me ia mea aku ia mea aku he nui hewahewa, i mau kumu ia no kākou e lu‘ulu‘u ai.
‘O īa mau hihia kūpiliki‘i i helu ‘ia ma luna a‘e, ‘o ia mau kūlana ‘ino nō i kēia mau lā e holo nei. A no ia mea, aia ka pono ‘o ka ho‘oponopono ma o ka ho‘ōki ‘ana i ia mau hana ho‘ohaumia. E aho nō ka hō‘āhewa ‘ana i ka ho‘ohaumia ‘āina a lilo ia i ‘a‘e kapu e ho‘iho‘i ‘ia ai i kona wahi o ka hele ‘ana maila. Inā he Hawai‘i ke ‘a‘e i ke kapu, na kona mau akua nō ia e ho‘opa‘i. Pēlā nō paha e mau ai ke ea o ka ‘āina, a e hau‘oli ai kākou a pau i kēia wā Makahiki.
E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.