Synopsis: It has been suggested that the management of Mauna Kea would be better executed under state control. The current manager, the University of Hawaii, disagrees. Lost in this dispute is the fact that Hawaiians should make the decision.
Aloha mai nō kākou. Eia a‘e nō kahi hihia ke kupu hou mai nei no ka mea iā ia ke kuleana e “mālama” ai iā Mauna-a-Wākea. I kēlā makahiki aku nei a i ia makahiki aku, huliāmahi akula ka lāhui Hawai‘i ma luna o ko kākou Mauna me ke kaupale ‘ana aku i nā ‘ākena o ka Moku‘āina e mana‘o ana e kūkulu i ‘ohe nānā nunui ma luna ona. I kēia manawa na‘e, ke paio nei ke aupuni moku‘āina me ke Kulanui, he ‘ākena no ua aupuni nei. Aia na‘e i hea nā kia‘i a me ka leo o nā Hawai‘a? Ua haupa ‘ia ihola e ka waha nui o ia aupuni a lohe kōli‘uli‘u wale ‘ia nō mai loko lilo mai o kona ‘ōpū halehale.
Ua ho‘olaha ‘ia maila ma loko o Civil Beat (ma kahi ‘atikala a Blaze Lovell), ka mana‘o o ka Lunamaka‘āinana Scott Saiki, e kā‘ili mai i ke kuleana no ka mālama ‘ana iā Mauna-a-Wākea mai ka lima aku o ke Kulanui a waiho aku i loko o kekahi ke‘ena o ke aupuni moku‘āina. I ka P2 nei, iā Saiki e ha‘i‘ōlelo ana i mua o ka ‘aha ‘ōlelo, ‘o kona kani‘uhū akula nō ia no ka hemahema o ko ke Kulanui mālama ‘ana i ka Mauna. Ua kuhi ‘o ia i ka hihia i kupu mai ma waena o ke Kulanui a me nā kia‘i e kū‘ē‘ē ana i ke kūkulu ‘ana i ua ‘ohe nānā nunui lā, he mea ho‘ohaumia wale nō ia i kahi la‘a.
I ko Saiki mana‘o, aia ka pono ‘o ka ho‘ololi ‘ana i ke ‘ano o ka mālama ‘ana i ka Mauna a me kona mau kumuwaiwai. A i mea e kō ai ia mana‘o, e ho‘one‘e ‘ia aku kona mālama ‘ia ‘ana a waiho aku i loko o kekahi ke‘ena moku‘āina. ‘Eā, he aha lā kēlā ‘ano? A ma hea lā ho‘i ka leo o nā Hawai‘i? Kainō a he mana‘o pono ka mālama ‘ana i ka ‘āina. I mea aha na‘e ia mālama ‘ana? I hana nō paha ia e kā‘ili ai i nā kumuwaiwai o ka Mauna mai ka lima aku o kekahi ke‘ena aupuni a waiho aku i loko o kekahi. He hana kālai ‘āina ‘i‘o nō ia na ka po‘e kāko‘o i ia mea he aupuni moku‘āina. I hea lā na‘e ke kuleana o kākou, o ka po‘e ‘ōiwi ho‘i?
Eia mai ka nīnau nui. I mea aha ka mālama ‘ia o ka Mauna o ka po‘e Hawai‘i i loko o kekahi ke‘ena o ke aupuni ‘Amelika? Eia nō ke paio nei nā ‘Amelika, kekahi i kekahi, no ke kuleana e mālama ai i ke kuleana o kākou Hawai‘i. Kohu mea lā, ‘o ko lākou kuleana pono‘ī nō ia. He keu ho‘i a ka maha‘oi! Eia paha lākou ke mana‘o nei, inā e noho mai kekahi Hawai‘i i loko o ka ‘aha kūkā, ua lawa ia e ‘ike ‘ia ai ka pono o ia ‘aha. He halahū na‘e ia mana‘o. Aia nō ka pono a ‘o kākou Hawai‘i ke ho‘oholo, ‘oiai, na kākou ia hana!
Eia nō lākou lā ke kuhi hewa nei he nīnau kēia no ka pono a me ka ‘ole o kā lākou hana ma luna o ka Mauna. ‘A‘ole kā pēlā. He nīnau kēia no ke kuleana o kākou Hawai‘i e mālama ai i ko kākou ‘āina pono‘ī. ‘O “ko” kākou ‘āina ia, ‘a‘ole ia ‘o “kā” kākou ‘āina. He ali‘i ka ‘āina no kākou a ‘o kākou nō ho‘i kāna kauā.
Pehea lā ka mana‘o o Saiki? Ke mana‘o nei no ko kākou pono, a ke mana‘o nei na‘e no ka pono o ke aupuni ho‘opunipuni? ‘O ka mea ‘ikea, na kākou nō kākou e koho a‘e! ‘A‘ole ia he mea na ha‘i e kuhikuhi mai ai. ‘O kākou ana ke kū mai i luna no ka Mauna!
E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.